Giáo án Ngữ văn Lớp 10 - Hướng dẫn tự đọc văn bản "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" - Lê Thị Ngọc Hân

Môn Ngữ Văn Giáo viên: Lê Thị Ngọc Hân 
HƯỚNG DẪN TỰ ĐỌC VĂN BẢN 
CHUYỆN CHỨC PHÁN SỰ ĐỀN TẢN VIÊN 
(Tản Viên từ phán sự lục – trích Truyền kì mạn lục) 
Nguyễn Dữ1 
1. TRƯỚC KHI ĐỌC 
1.1. Bằng các nguồn tài liệu trên sách, báo, Internet hãy tìm hiểu thông 
tin về tác giả Nguyễn Dữ: cuộc đời, con đường làm quan và bối cảnh văn hóa xã hội 
giai đoạn ông sống; tìm hiểu tên những tác phẩm của văn học Việt Nam viết bằng thể 
loại truyền kì; tìm hiểu những đặc điểm của tác phẩm Truyền kì mạn lục. 
1.2. Tìm đọc một vài tác phẩm khác trong tập truyện Truyền kì mạn lục, đặc 
biệt chú ý nhân vật Nho sĩ xuất hiện trong tác phẩm (Gợi ý: đọc truyện Gã trà đồng 
giáng sinh, Cái chùa hoang ở Đông Trào, Từ Thức lấy vợ tiên, Chuyện Phạm Tử Hư 
lên chơi thiên tào, ) 
1.3. Khi đọc tác phẩm thuộc thể loại truyền kì cần chú ý những yếu tố kì lạ, 
hoang đường xuất hiện trong tác phẩm và mối liên hệ của chúng với hiện thực. Sử 
dụng yếu tố hoang đường, kì ảo để phản ánh hiện thực là bút pháp nghệ thuật tạo nên 
nét độc đáo, hấp dẫn của thể loại. 
1.4. Trong Chuyện chức phán sự đền tản Viên, các nhân vật bộc lộ tính 
cách nhất quán qua đối thoại và hành động. Sự thể hiện tính cách nhân vật và lời bình 
cuối truyện phản ánh quan điểm, thái độ của người kể chuyện. 
2. TRONG KHI ĐỌC 
VĂN BẢN SUY NGHĨ 
(1) Ngô Tử Văn tên là Soạn, người huyện Yên Dũng, 
đất Lạng Giang2. Chàng vốn khảng khái3, nóng nảy, thấy sự 
tà gian thì không thể chịu được, vùng Bắc người ta vẫn khen 
là một người cương trực. Trong làng trước có một ngôi đền 
2.1. Vì sao Ngô Tử 
Văn châm lửa đốt đền? 
1
 Tác giả Nguyễn Dữ, sống vào khoảng thế kỉ XVI, quê ở Hải Dương 
2
 Lạng Giang: phía bắc tỉnh Bắc Giang ngày nay 
3
 Khảng khái: ngay thẳng và hào hiệp, ưa làm việc nghĩa 
linh ứng lắm. Cuối đời nhà Hồ, quân Ngô sang lấn cướp, 
vùng ấy thành một nơi chiến trường. Bộ tướng4 của Mộc 
Thạnh5 có viên Bách hộ6 họ Thôi, tử trận ở gần đền, từ đấy 
làm yêu làm quái trong dân gian. Tử Văn rất tức giận, một 
hôm tắm gội sạch sẽ, khấn trời, rồi châm lửa đốt đền. Mọi 
người đều lắc đầu lè lưỡi, lo sợ thay cho Tử Văn, nhưng 
chàng vẫn vung tay không cần gì cả. 
(2) Đốt đền xong, chàng về nhà, thấy trong mình khó 
chịu, đầu lảo đảo và bụng run run, rồi nổi lên một cơn sốt 
nóng sốt rét. Trong khi sốt, chàng thấy một người khôi ngô, 
cao lớn, đầu đội mũ trụ đi đến, nói năng và quần áo rất giống 
người phương Bắc, tự xưng là cư sĩ7, đến đòi làm trả lại ngôi 
đền như cũ và nói: 
– Nhà ngươi đã theo nghiệp nho, đọc sách vở của thánh 
hiền, há không biết cái đức của quỷ thần sao, cớ gì lại dám 
khinh nhờn8 huỷ tượng, đốt đền, khiến cho hương lửa không 
có chỗ tựa nương, oai linh không có nơi hiển hiện, vậy bảo 
làm sao bây giờ? Biết điều thì dựng trả ngôi đền như cũ. Nếu 
không thì, vô cớ huỷ đền Lư Sơn, Cố Thiệu9 sẽ khó lòng 
tránh khỏi tai vạ. 
Tử Văn mặc kệ, vẫn cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên. 
Người kia tức giận nói: 
– Phong đô10 không xa xôi gì, ta tuy hèn, há lại không 
đem nổi nhà ngươi đến đấy. Không nghe lời ta thì rồi sẽ biết. 
2.2. Vì sao khi về nhà, 
Ngô Tử Văn lại cảm 
thấy khó chịu trong 
người? 
2.3. Anh/chị dự đoán 
sau cuộc gặp gỡ với 
hồn ma, Tử Văn sẽ trải 
qua những chuyện gì? 
4
 Bộ tướng: tướng dưới quyền của một vị đại tướng 
5
 Mộc Thạnh: tên một viên tướng nhà Minh nhiều lần sang đánh nước ta 
6
 Bách hộ: chức quan võ vào thời Nguyên và thời nhà Minh ở Trung Quốc 
7
 Cư sĩ: người tri thức đi ở ẩn. 
8
 Khinh nhờn: coi thường, không xem trọng người khác 
9
 Cố Thiệu: người thời Tam quốc, làm quan ở Dự Chương. Chủ trương việc phá hủy các đền thờ dâm 
thần, trong số đó có đền Lư Sơn. Sau thần Lư Sơn đến xin dựng đền lại, Cố Thiệu chỉ mỉm cười mà không trả 
lời. Thần giận bào: “Ba năm nữa ngươi sẽ chết”. Đến kì hạn đó, Thiệu bị ốm, mọi người đều khuyên Thiệu nên 
dựng lại đền, Thiệu nói: “Tà không thể thắng được chính”. Rồi sau Thiệu chết. 
10
 Phong đô: phủ của Diêm Vương ở cõi âm. 
Nói rồi phất áo đi. 
(3) Chiều tối, lại có một ông già, áo vải mũ đen, phong 
độ nhàn nhã, thủng thỉnh đi vào đến trước thềm, vái chào mà 
rằng: 
– Tôi là Thổ công ở đây, nghe thấy việc làm rất thú của 
nhà thầy, vậy xin đến để tỏ lời mừng. 
Tử Văn ngạc nhiên nói: 
– Thế người đội mũ trụ đến đây ban nãy, chẳng phải là 
Thổ công đấy ư? Sao mà nhiều thần quá vậy? 
Ông già nói: 
– Ô, đấy là viên tướng bại trận của Bắc triều, cái hồn bơ 
vơ ở Nam quốc, tranh chiếm miếu đền của tôi, giả mạo họ 
tên của tôi, quen dùng chước dối lừa, thích làm trò thảm 
ngược11, Thượng Đế bị nó bưng bít, hạ dân bị nó quấy rầy, 
phàm những việc hưng yêu tác quái12 đều tự nó cả, chứ có 
phải tôi đâu. Xin kể đầu đuôi để nhà thầy nghe: 
“Tôi làm chức Ngự sử đại phu13 từ đời vua Lí Nam 
Đế14, vì chết về việc cần vương mà được phong ở đây, giúp 
dân độ vật đã hơn một nghìn năm nay, khi nào lại làm việc 
gieo tai rắc vạ để kiếm miếng ăn như tên giặc giảo hoạt kia 
đã làm. Gần đây vì tôi thiếu sự đề phòng, bị nó đánh đuổi, 
nên phải đến nương tựa ở đền Tản Viên15 đã vài năm nay”. 
Tử Văn nói: 
– Việc xảy ra đến như thê, sao ngài không kiện ở Diêm 
Vương và tâu lên Thượng Đế, lại đi khinh bỏ chức vị, làm 
một người áo vải nhà quê? 
2.4. Theo anh/chị, 
những điều Thổ thần 
nói với Tử Văn có ích 
gì cho chàng về sau? 
2.5. Nhớ lại đoạn trên: 
khi đốt đền, Ngô Tử 
Văn đã biết kẻ trong 
đền ấy là hồn ma 
tướng giặc chưa? 
11
 Thảm ngược: tàn ác quá mức. 
12
 Hưng yêu tác quái: dấy lên những chuyện ma, làm những điều quỷ quái; ý nói gây hại cho người. 
13
 Ngự sử đại phu: chức quan phụ trách việc can gián vua. 
14
 Lí Nam Đế: tức Lí Bôn, còn gọi là Lí Bí, khởi nghĩa đánh đuổi quân đô hộ nhà Lương, lên ngôi hoàng 
đế, xưng là Nam Việt Đế, ở ngôi được 4 năm (544 – 548), đạt quốc hiệu là Vạn Xuân. 
15
 Đền Tản Viên: ở Ba Vì, thờ Sơn Tinh – một vị thánh trong tứ bất tử của nước Việt 
Ông già chau mặt đáp: 
– Rễ ác mọc lan, khó lòng lay động. Tôi đã định thưa 
kiện, nhưng mà có nhiều nỗi ngăn trở: Những đền miếu gần 
quanh, vì tham của đút, đều bênh vực cho nó cả. Tôi chỉ giữ 
được một chút lòng thành, nhưng không làm thế nào để 
thông đạt được lên, cho nên đành tạm ẩn nhẫn mà ngồi xó 
một nơi. 
Tử Văn nói: 
– Hắn có thực là tay hung hãn, có thể gieo vạ cho tôi 
không? 
– Hắn quyết chống chọi với nhà thầy, hiện đã kiện thầy 
ở Minh ti16. Tôi nhân lúc hắn đi vắng lén đến đây báo cho 
nhà thầy biết để mà liệu kế, khỏi phải chết một cách oan 
uổng. 
Ông già lại dặn Tử Văn: 
– Hễ ở Minh ti có tra hỏi, thầy cứ khai ra những lời nói 
của tôi. Nếu hắn chối, thầy kêu xin tư giấy đến đền Tản Viên, 
tôi sẽ khai rõ thì nó phải đớ miệng. Nếu không như thế thì tôi 
đến vùi lấp trọn đời mà thầy cũng khó lòng thoát nạn. 
(4) Tử Văn vâng lời. Đến đêm, bệnh càng nặng thêm, 
rồi thấy hai tên quỷ sứ đến bắt đi rất gấp, kéo ra ngoài thành 
về phía đông. Đi độ nửa ngày đến một toà nhà rất lớn, xung 
quanh có thành sắt cao vọi đến mấy chục trượng. Hai tên quỷ 
đến nói với người canh cổng, người canh cổng đi vào một lúc 
rồi ra truyền chỉ rằng: 
– Tội sâu ác nặng, không được dự vào hàng khoan 
giảm17. 
Nói rồi xua tay bảo đi ra phía bắc. Ở đó có một con 
16
 Minh ti: âm phủ. 
17
 Khoan giảm: rộng lượng giảm bớt hình phạt 
sông lớn, trên sông bắc một cái cầu dài ước hơn nghìn thước, 
gió tanh sóng xám, hơi lạnh thấu xương. Hai bên cầu có mấy 
vạn quỷ Dạ Xoa18 đều mắt xanh tóc đỏ, hình dáng nanh ác. 
Hai con quỷ dùng gông dài, thừng lớn gông trói Tử Văn mà 
giải đi rất nhanh. Tử Văn kêu to: 
– Ngô Soạn này là một kẻ sĩ ngay thẳng ở trần gian, có 
tội lỗi gì xin bảo cho, không nên bắt phải chết một cách oan 
uổng. 
Chợt nghe trên điện có lời quát: 
– Tên này bướng bỉnh ngoan cố, nếu không phán đoán 
cho rõ, chưa chắc nó đã chịu nhận tội. 
Bèn sai dẫn Tử Văn vào cửa điện. Tử Văn vào đến nơi, 
thấy người đội mũ trụ đang kêu cầu ở trước sân. 
Diêm Vương mắng Tử Văn rằng: 
– Kẻ kia là một người cư sĩ, trung thuần lẫm liệt19, có 
công với tiên triều, nên hoàng thiên cho được huyết thực20 ở 
một ngôi đền để đền công khó nhọc. Mày là một kẻ hàn sĩ21, 
sao dám hỗn láo, tội ác tự mình làm ra, còn trốn đi đằng nào? 
Tử Văn bèn tâu trình đầu đuôi như lời Thổ công đã nói, 
lời rất cứng cỏi, không chịu nhún nhường chút nào. Người 
đội mũ trụ nói: 
– Ấy là ở trước vương phủ mà hắn còn ghê gớm như 
thế, mồm năm miệng mười, đơm đặt bịa tạc. Huống hồ ở một 
nơi đền miếu quạnh hiu hắn sợ gì mà không dám cho một 
mồi lửa. 
Hai bên cãi cọ nhau mãi vẫn chưa phân phải trái, vì thế 
Diêm Vương sinh nghi. Tử Văn nói: 
2.6. Anh/chị dự đoán 
nếu Ngô Tử Văn 
không kêu to như thế, 
chuyện gì sẽ xảy ra với 
chàng? 
2.7. Diêm Vương có 
biết hồn ma tướng giặc 
là kẻ giả mạo Thổ thần 
không? Vì sao? 
18
 Quỷ Dạ Xoa: theo đạo Phật, đây là một chủng loài trong cõi địa ngục, có hình dáng ghê sợ 
19
 Trung thuần: một lòng ngay thẳng; lẫm liệt: mạnh mẽ oai phong. 
20
 Được huyết thực: được thờ tự và hưởng những vật phẩm cúng tế là động vật như bò, dê, lợn, gà, 
21
 Hàn sĩ: học trò nghèo 
– Nếu nhà vua không tin lời tôi, xin đem tư giấy đến 
đền Tản Viên để hỏi. Không đúng như thế, tôi xin chịu thêm 
cái tội nói càn. 
Bấy giờ người kia mới có vẻ sợ, quỳ xuống tâu rằng: 
– Gã kia là học trò, thật là ngu bướng, quả đáng tội lắm. 
Nhưng đã trách mắng như vậy, cũng đủ răn đe rồi. Xin đại 
vương khoan dung tha cho hắn để tỏ cái đức rộng rãi. Chẳng 
cần đòi hỏi dây dưa. Nếu thẳng tay trị tội nó, sợ hại đến cái 
đức hiếu sinh. 
Diêm Vương quát lớn rằng: 
– Cứ như lời hắn thì nhà ngươi đáng tội chết. Điều luật 
trị tội lừa dối đã sẵn sàng đó. Cớ sao nhà ngươi dám làm sự 
lập lờ nhận tội như vậy? 
Diêm Vương lập tức sai người đến đền Tản Viên để lấy 
chứng thực. Sai nhân về tâu, nhất nhất đúng với lời Tử Văn. 
Vương cả giận, bào các phán quan rằng: 
– Lũ các ngươi chia toà sở, giữ chức sự, cầm lệnh chí 
công, làm phép chí công, thưởng thì xứng đáng mà không 
thiên vị, phạt thì đích xác mà không nghiệt ngã, vậy mà còn 
có sự dối trá càn bậy như thế; huống chi về đời nhà Hán, nhà 
Đường buôn quan bán ngục, thì những mối tệ còn nói sao hết 
được! 
Liền sai lấy lồng sắt chụp vào đầu, khẩu gỗ nhét vào 
miệng, bỏ người ấy vào ngục Cửu U22. 
Vương nghĩ Tử Văn có công trừ hại, truyền cho vị thần 
đền kia, từ nay phần xôi lợn của dân cúng tế, nên chia cho Tử 
Văn một nửa và sai lính đưa Tử Văn về. 
(5) Chàng về đến nhà, té ra mình chết đã được hai ngày 
2.8. Chi tiết này có gây 
bất ngờ cho anh/chị 
không? Vì sao? 
22
 Ngục Cửu U: ngục tối chín tầng ở âm phủ, nơi giam giữ và trừng phạt những kẻ khi sống gây nhiều 
tội ác 
rồi. Nhân đem những việc đã qua kể cho mọi người nghe, ai 
cũng kinh hãi và không tin là thực. Sau đó họ đón một bà 
đồng về phụ bóng23, đồng lên cũng nói đúng như lời Tử Văn. 
Người làng bèn mua gỗ, dựng lại một toà đền mới. Còn ngôi 
mộ của tên tướng giặc kia thì tự dưng thấy bị bật tung lên, 
hài cốt tan tành ra như cám vậy. 
(6) Sau đó một tháng, Tử Văn thấy Thổ công đến bảo: 
– Lão phu đã trở về miếu, công của nhà thầy không biết 
lấy gì đền đáp được. Nay thấy ở đền Tản Viên khuyết một 
chân phán sự, lão đã vì nhà thầy hết sức tiến cử, được đức 
Thánh Tản ngài đã bằng lòng, vây xin lấy việc đó để đền ơn 
nghĩa. Người ta sống ở đời, xưa nay ai chẳng phải chết, miễn 
là chết đi còn được tiếng về sau. Nếu trùng trình độ nửa 
tháng, sợ sẽ về tay người khác mất. Nên cố gắng đi, đừng coi 
là việc thường. 
Tử Văn vui vẻ nhận lời, bèn thu xếp việc nhà, rồi không 
bệnh mà mất. 
(7) Năm Giáp Ngọ, có người ở thành Đông Quan24 vốn 
quen biết với Tử Văn, một buổi sớm đi ra ngoài cửa tây vài 
dặm, trông thấy trong sương mù có xe ngựa đi đến ầm ầm, 
lại nghe tiếng quát: 
– Người đi đường tránh xa, xe quan phán sự! 
Người ấy ngẩng đầu trông thì thấy, người ngồi trên xe 
chính là Tử Văn. Song Tử Văn chỉ chắp tay thi lễ chứ không 
nói một lời nào, rồi thoắt đã cưỡi gió mà biến mất. Đến nay 
con cháu Tử Văn hãy còn, người ta truyền rằng đó là “nhà 
2.9. Vì sao Thổ thần 
lại đề cử Ngô Tử Văn 
làm phán sự đền Tản 
Viên? 
2.10. Cái kết này có 
giống với dự 
đoán/mong đợi của 
anh/chị không? Vì 
sao? 
23
 Phụ bóng: mời gọi hồn người chết hoặc thần thánh về. Theo mê tín của dân gian, có thể gọi hồn 
người chết hoặc thánh thần ở cõi âm về nhập người đang sống để trò chuyện. Người có nhiều cảm ứng với cõi 
âm, có thể cho mượn xác để người cõi âm nhập vào gọi là “ông (bà) đồng” hay “ông (bà) bóng”. 
24
 Đông Quan: tức thành Thăng Long, nay là Hà Nội 
quan phán sự”! 
(8)Than ôi!
25
 Người ta thường nói: “Cứng quá thì 
gãy”. Kẻ sĩ chỉ lo không cứng cỏi được, còn gãy hay không 
là việc của trời. Sao lại đoán trước là sẽ gãy mà chịu đổi 
cứng ra mềm? 
Ngô Tử Văn là một chàng áo vải. Vì cứng cỏi mà dám 
đốt cháy đền tà, chống lại yêu ma, làm một việc hơn cả thần 
và người. Bởi thế được nổi tiếng và được giữ chức vị ở Minh 
ti, thật là xứng đáng. Vậy kẻ sĩ, không nên kiêng sợ sự cứng 
cỏi. 
 Nguyễn Dữ 
(Truyền kì mạn lục, theo bản dịch của Trúc Khê Ngô 
Văn Triệu, NXB Văn hóa, Hà Nội, 1957) 
2.11. Lời bình cho thấy 
tác giả có thái độ như 
thế nào với nhân vật 
Ngô Tử Văn? 
3. SAU KHI ĐỌC 
3.1. Theo anh/chị, nhân vật Ngô Tử Văn là một kẻ sĩ có tính cách như thế 
nào? Người kể đã tập trung khắc họa tính cách ấy thông qua những yếu tố nào trong 
tác phẩm? 
3.2. Chi tiết là thành tố không thể thiếu để phát triển cốt truyện và thể hiện 
nhân vật. Theo anh/chị, trong tác phẩm này, những chi tiết sau có ý nghĩa gì? 
- Chi tiết Thổ thần giúp đỡ Ngô Tử Văn 
- Chi tiết Diêm Vương xử kiện ở âm phủ 
- Chi tiết Ngô Tử Văn được nhận chức phán sự ở đền Tản Viên 
3.3. Dựa vào kiến thức về thể loại và hiểu biết về tác phẩm, anh/chị nhận 
xét gì về nghệ thuật kể chuyện của Nguyễn Dữ? 
3.4. Anh/chị thử tưởng tượng một cái kết khác cho câu chuyện này và ghi 
lại ý tưởng của mình bằng một đoạn văn ngắn. 
25
 Từ đây đến hết là lời bình (cuối mỗi truyện có phần lời bình ngắn của tác giả - nêu nhận xét về sự 
việc, nhân vật trong truyện và đưa ra quan điểm hoặc lời khuyên của mình) 
5. Qua tác phẩm, người kể chuyện bộc lộ thái độ và quan điểm như thế nào 
đối với tính cách nhân vật Ngô Tử Văn? Anh/chị có đồng tình với thái độ và quan 
điểm của tác giả không? Theo anh/chị, tính cách ấy có ý nghĩa với con người ngày nay 
trong hành trình chống lại cái xấu, cái ác để bảo vệ công lý không?