Bài giảng Sinh học Lớp 10 Sách Cánh Diều - Bài 1: Giới thiệu khái quát môn sinh học - Năm học 2022-2023

SINH HỌC 10 
BÀI 1 
Giới thiệu khái quát môn sinh học 
I. SINH HỌC VÀ CÁC LĨNH VỰC CỦA SINH HỌC 
1. Khái niệm và đối tượng của sinh học 
Khái niệm 
Đối tượng 
Sinh học là ngành khoa học nghiên cứu về sự sống 
Là các sinh vật cùng cấp độ tổ chức của thế giới sống 
I. SINH HỌC VÀ CÁC LĨNH VỰC CỦA SINH HỌC 
2. Mục tiêu của sinh học 
Tìm hiểu cấu trúc và sự vận hành của các quá trình sống ở các cấp độ tổ chức của sự sống 
Giúp con người điều khiển, tối ưu hóa nguồn tài nguyên sinh học, phi sinh học 
Phục vụ cho sự phát triển của xã hội loài người một cách bền vững 
I. SINH HỌC VÀ CÁC LĨNH VỰC CỦA SINH HỌC 
Nghiên cứu cơ bản 
Nghiên cứu ứng dụng 
Tìm hiểu cấu trúc của các cấp độ tổ chức sống, phân loại, cách thức vận hành và tiến hóa của thế giới sống 
Khám phá thế giới sống, tìm cách đưa những phát kiến mới về sinh học ứng dụng vào thực tiễn đời sống 
3. Các lĩnh vực nghiên cứu của sinh học 
I. SINH HỌC VÀ CÁC LĨNH VỰC CỦA SINH HỌC 
Giảm tỉ lệ bệnh tật, tăng tuổi thọ cho con người 
Qua sự cả thiện điều kiện vệ sinh, chăm sóc sức khỏe và điều trị bệnh tật 
Giúp con người có cuộc sống khỏe mạnh hơn, biết tôn trọng, yêu quý và giữ gìn sự đa dạng của sinh giới 
Từ những phát hiện về giá trị dinh dưỡng, 
các hoạt chất 
Tác động vào đời sống học tập, tinh thần hằng ngày 
Nhờ các kiến thức về sinh lí học 
4. Vai trò của sinh học 
I. SINH HỌC VÀ CÁC LĨNH VỰC CỦA SINH HỌC 
Sinh học 
Toán học 
Hóa học 
Tin học 
Vật lí 
Sinh học hệ thống 
Đem lại giá trị ứng dụng cao trong y dược là sản xuất thuốc chữa bệnh 
Kết quả thử nghiệm trên động vật lại được đưa vào cơ sở dữ liệu để điều chỉnh cho đến khi tìm được mô hình tối ưu 
Giúp việc sản xuất thuốc hướng đích diễn ra nhanh hơn 
5. Sinh học trong tương lai 
I I. CÁC NGÀNH NGHỀ LIÊN QUAN ĐẾN SINH HỌC 
1. Các ngành y - dược học 
Thành tự trong giải trình tự hệ gene gười và nhiều loài sinh vật khác nhau trong thời gian gần đây đã giúp con người 
Sản xuất ra nhiều loại thuốc được gọi là hướng đích 
Nhắm tới những loại protein riêng biệt để chữa các bệnh hiểm nghèo như ung thư 
Hướng đến cá thể hóa việc chăm sóc sức khỏe và chữa trị bệnh tật 
I I. CÁC NGÀNH NGHỀ LIÊN QUAN ĐẾN SINH HỌC 
Từ 
hay 
tại hiện tường vụ án 
có thể tìm ra chủ nhân của chúng 
các 
thông qua việc giải trình tự 
2. ngành pháp y 
I I. CÁC NGÀNH NGHỀ LIÊN QUAN ĐẾN SINH HỌC 
3. ngành nông - lâm - ngư nghiệp 
Giúp con người tạo ra những giống vật nuôi, cây trồng có năng suất, chất lượng cao, giúp hiệu quả chăn nuôi và trồng trọt tăng lên rõ rệt 
Công nghệ di truyền thời gian gần đây giúp các nhà sinh học có thể chuyển gene theo nhu cầu con người đem lại năng suất cao, chất lượng tốt hoặc giá trị chữa bệnh với giá thành rẻ 
Vật nuôi có kiểu gene quý hiếm có thể được nhân bản vô tính, nhiều loài động vật đã được nhân bản thành công 
I I. CÁC NGÀNH NGHỀ LIÊN QUAN ĐẾN SINH HỌC 
4. công nghệ thực phẩm 
Giúp sản xuất ra nhiều loại thức ăn, nước uống có giá trị dinh dưỡng cao, đáp ứng được như cầu rất đa dạng của mọi lứa tuổi 
Có được các biện pháp bảo quản thực phẩm lâu dài mà vẫn đảm bảo chất lượng 
I I. CÁC NGÀNH NGHỀ LIÊN QUAN ĐẾN SINH HỌC 
5. vấn đề bảo vệ môi trường 
Mở ra những tiềm năng ứng dụng vi sinh vật trong giải quyết các vấn đề về môi trường, sức khỏe và năng lượng 
Nghiên cứu sử dụng các loài sinh vật góp phần tạo ra nguồn năng lượng sạch trong tương lai 
Làm xuất hiện những ngành nghề mới như mô phỏng sinh học hay bắt chước sinh học, đem lại lợi ích to lớn cho xã hội 
DỪNG LẠI VÀ SUY NGẪM 
1. Các lĩnh vực nghiên cứu sinh học được tìm hiểu trong cấp Trung học phổ thông: 
	 Lớp 10: Tìm hiểu về sinh học tế bào và thế giới vi sinh vật.  	 Lớp 11: Nghiên cứu sinh học cơ thể.  	 Lớp 12: Nghiên cứu di truyền học, tiến hóa và sinh thái học. 
1. Hãy nêu các lĩnh vực nghiên cứu sinh học được tìm hiểu trong cấp Trung học phổ thông 
2. Hãy nêu một số thành tựu ứng dụng sinh học trong đời sống 
DỪNG LẠI VÀ SUY NGẪM 
1. Hãy nêu các lĩnh vực nghiên cứu sinh học được tìm hiểu trong cấp Trung học phổ thông 
2. Hãy nêu một số thành tựu ứng dụng sinh học trong đời sống 
2. Một số thành tựu ứng dụng trong đời sống: 
- Trong các ngành y dược học: giải trình tự gene người và nhiều loài sinh vật khác nhau giúp con người sản xuất ra nhiều loại thuốc . 
- Trong các ngành nông – lâm – ngư nghiệp: c ông nghệ di truyền, n hân giống vô tính , nhân bản vô tính các loài động vật, tạo ra các giống cây trồng chống chịu virus. 
- Trong công nghệ thực phẩm: sản xuất nhiều loại thực phẩm dinh dưỡng, thuốc chữa bệnh và các các biện pháp bảo quản thực phẩm lâu dài. 
DỪNG LẠI VÀ SUY NGẪM 
2. Một số thành tựu ứng dụng trong đời sống: 
- Trong công nghệ thực phẩm: sản xuất nhiều loại thực phẩm dinh dưỡng, thuốc chữa bệnh và các các biện pháp bảo quản thực phẩm lâu dài 
- Trong vấn đề bảo vệ môi trường: sử dụng các loài vi sinh vật và nghiên cứu hệ gen của chúng được ứng dụng vào nhiều việc có ích trong đời sống xã hội. 
- Trong chế tạo: sản xuất nhiều robot và vật dụng mang lại lợi ích to lớn cho xã hội. 
1. Hãy nêu các lĩnh vực nghiên cứu sinh học được tìm hiểu trong cấp Trung học phổ thông 
2. Hãy nêu một số thành tựu ứng dụng sinh học trong đời sống 
1. thế nào là phát triển bền vững? 
Theo 
Ủy ban Môi trường và Phát triển thế giới (WCED) 
Phát triển bền vững là 
sự phát triển đáp ứng được nhu cầu của xã hội hiện tại, nhưng không làm tổn hại đến khả năng tiếp cận với nhu cầu phát triển của các thế hệ tương lai 
iii. sinh học với sự phát triển bền vững và những vấn đề xã hội 
1. thế nào là phát triển bền vững? 
iii. sinh học với sự phát triển bền vững và những vấn đề xã hội 
Gia tăng dân số 
Cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên 
Giảm đa dạng sinh vật 
Gia tăng ô nhiễm môi trường và các vấn đề liên quan đến sự ấm lên toàn cầu 
Đe dọa đến sự tồn vong của loài người và hàng triệu loài khác 
Thách thức của việc khoa học phát triển với xã hội 
Đòi hỏi sự nỗ lực của tất cả mọi người 
iii. sinh học với sự phát triển bền vững và những vấn đề xã hội 
2. vai trò của sinh học trong phát triển bền vững 
iii. sinh học với sự phát triển bền vững và những vấn đề xã hội 
2. vai trò của sinh học trong phát triển bền vững 
Trồng cây gây rừng 
Đập thủy điện 
Giống gạo ST25 
iii. sinh học với sự phát triển bền vững và những vấn đề xã hội 
3. sinh học và vấn đề xã hội 
a. Sinh học và vấn đề đạo đức 
Xét ở góc độ đạo đức của xã hội loài người, nghiên cứu sinh học cũng làm nảy sinh vấn đề đạo đức và được gọi là đạo đức sinh học 
iii. sinh học với sự phát triển bền vững và những vấn đề xã hội 
Thành tựu 
Tạo ra những giống cây trồng mới có khả năng kháng bệnh, chống chịu tốt, năng suất cao,... đem lại giá trị kinh tế to lớn 
Thách thức 
Tiềm ẩn rủi ro nếu điều kiện môi trường bất lợi với cây trồng trên diện tích lớn 
3. sinh học và vấn đề xã hội 
b. Sinh học và kinh tế 
iii. sinh học với sự phát triển bền vững và những vấn đề xã hội 
3. sinh học và vấn đề xã hội 
c. Sinh học và công nghệ 
Nghiên cứu sinh học cơ bản còn giúp phát triển các công nghệ bắt chước các sinh vật (công nghệ phỏng sinh học) áp dụng trong cải tiến, tối ưu hóa các công cụ máy móc 
DỪNG LẠI VÀ SUY NGẪM 
1. Thế nào là phát triển bền vững? 
Là sự phát triển đáp ứng được nhu cầu của xã hội hiện tại, nhưng không làm tổn hại đến khả năng tiếp cận với nhu cầu phát triển của các thế hệ tương lai 
DỪNG LẠI VÀ SUY NGẪM 
Ảnh hưởng tiêu cực 
- Vứt rác bừa bãi, không đúng quy định. 
- Xả chất thải chưa qua xử lí vào môi trường. 
- Khai thác rừng, săn bắt động, thực vật quá mức. 
- Sử dụng nguồn năng lượng không tái tạo: than đá, dầu mỏ, 
- Không chấp hành quy định về bảo vệ môi trường. 
2. Nêu một số hoạt động hằng ngày của chúng ta có thể ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững 
Ảnh hưởng tích cực 
- Vứt rác đúng nơi quy định, phân loại rác. 
- Khu xả thải có hệ thống xử lí nước thải, xử lí khí thải, rác thải. 
- Bảo vệ rừng đầu nguồn, động thực vật quý hiếm, khai thác hợp lí. 
- Sử dụng nguồn năng lượng tái tạo: gió, thủy triều, mặt trời, 
- Chấp hành đầy đủ và tham gia tuyên truyền bảo vệ môi trường. 
DỪNG LẠI VÀ SUY NGẪM 
Vai trò của sinh học trong sự phát triển bền vững môi trường: 
Góp phần đánh giá tác động của các nghiên cứu sinh học. 
Góp phần đưa ra các kế hoạch khai thác; các biện pháp bảo tồn, phục hồi và sử dụng bền vững các hệ sinh thái . 
Góp phần cung cấp các kiến thức, công nghệ xử lí ô nhiễm và cải tạo môi trường. 
G óp phần cung cấp cơ sở khoa học giúp cho chính phủ có những chiến lược phát triển kinh tế phù hợp với sự phát triển bền vững. 
Góp phần xây dựng ý thức trách nhiệm của cộng đồng về bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường. 
3. Xét ở góc độ nhà sinh học, em hãy giải thích sinh học đóng vai trò như thế nào trong sự phát triển bền vững môi trường sống và những vấn đề toàn cầu? 
DỪNG LẠI VÀ SUY NGẪM 
Vai trò của sinh học với những vấn đề toàn cầu khác: 
Đối với vấn đề phát triển kinh tế: Sinh học góp phần tạo ra những giống cây trồng và vật nuôi có năng suất và chất lượng cao; các sản phẩm, chế phẩm sinh học có giá trị; giúp ứng dụng trong sản xuất, nâng cao hiệu quả kinh tế và tạo việc làm. 
Đối với vấn đề nâng cao chất lượng cuộc sống: Sinh học có vai trò quan trọng trong chăm sóc sức khỏe con người , đ ưa ra các biện pháp nhằm kiểm soát dân số cả về chất lượng và số lượng, 
Đ ối với vấn đề phát triển công nghệ: Nghiên cứu sinh học cơ bản còn giúp phát triển các công nghệ bắt chước các sinh vật áp dụng trong cải tiến, tối ưu hóa các công cụ máy móc. 
3. Xét ở góc độ nhà sinh học, em hãy giải thích sinh học đóng vai trò như thế nào trong sự phát triển bền vững môi trường sống và những vấn đề toàn cầu? 
DỪNG LẠI VÀ SUY NGẪM 
Mối quan hệ giữa sinh học và kinh tế: 
- K iến thức sinh học cơ bản liên quan đến bảo vệ sự đa dạng sinh học, khai thác tài nguyên thiên nhiên hợp lí phục vụ phát triển kinh tế. 
- Những ứng dụng của sinh học đã đem lại giá trị kinh tế vô cùng to lớn cho con người 
- Bên cạnh những lợi ích đem lại, việc áp dụng công nghệ sinh học vào thực tiễn cũng tiềm ẩn nguy cơ rủi ro về thiệt hại kinh tế. 
4. Hãy giải thích mối quan hệ của sinh học, công nghệ và vấn đề đạo đức xã hội 
DỪNG LẠI VÀ SUY NGẪM 
Mối quan hệ giữa sinh học và công nghệ: 
Nghiên cứu sinh học cơ bản giúp phát triển các công nghệ bắt chước các sinh vật áp dụng trong cải tiến, tối ưu hóa các công cụ máy móc. 
4. Hãy giải thích mối quan hệ của sinh học, công nghệ và vấn đề đạo đức xã hội 
DỪNG LẠI VÀ SUY NGẪM 
Mối quan hệ giữa sinh học và vấn đề đạo đức xã hội: 
Nghiên cứu sinh học cũng làm nảy sinh vấn đề đạo đức (đạo đức sinh học). 
Việc giải trình tự hệ gene của một người làm nảy sinh nhiều vấn đề xã hội . 
 Ảnh hưởng của việc xác định giới tính thai nhi? 
Các giống cây trồng biến đổi gene có thực sự an toàn với con người? 
4. Hãy giải thích mối quan hệ của sinh học, công nghệ và vấn đề đạo đức xã hội 
kiến thức cốt lõi 
Sinh học nghiên cứu sự sống ở tất cả các cấp độ từ phân tử, tế bào, cơ thể đa bào, quần thể, quần xã và hệ sinh thái nhằm tìm hiểu cơ chế vận hành sự sống ở tất cả các cấp độ 
Nghiên cứu sinh học đem lại nhiều ứng dụng trong mọi mặt của đời sống xã hội con người như y - dược học, công nghệ thực phẩm, bảo vệ môi trường, nông - lâm - ngư nghiệp,... 
Nghiên cứu sinh học cần hướng tới sự phát triển bền vững, khi mọi nhu cầu của đời sống xã hội được thỏa mãn nhưng không làm tổn hại đến khả năng tiếp cận với nhu cầu phát triển của thế hệ tương lai 
Nghiên cứu sinh học cũng vần tính tới vấn đề đạo đức xã hội. Mọi tiến bộ của sinh học áp dụng vào đời sống không được vui phạm những chuẩn mực đạo đức xã hội 
Tương lai của sinh học vô cùng to lớn nhờ sự kết hợp của sinh học với nhiều ngành khoa học tự nhiên khác nhau cũng như nhờ sự hát triển vượt bậc của công nghệ, đặc biệt là tin học 
VẬN DỤNG VÀ LUYỆN TẬP 
1. Nếu trở thành một nhà sinh học, em chọn đối tượng và mục tiêu nghiên cứu là gì? 
2. Hãy cho biết một vài vật dụng mà em dùng hằng ngày là sản phâmt có liên quan trực tiếp đến các ứng dụng sinh học 
3. Em cùng gia đình nên sử dụng những loại vật dùng gì để có thể góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường? Tại sao chúng ta cần phân loại rác thải và hạn chế sử dụng sản phẩm làm phát sinh rác thải nhựa? 
4. Nêu một ví dụ về nghiên cứu sinh học có thể gây nên mối lo ngại của xã hội về đạo đức sinh học