Giáo án Vật lý Lớp 10 - Tiết 1: Chuyển động cơ

Tuần: 1 Tiết: 1
Phần I: CƠ HỌC
Chương I: ĐỘNG HỌC CHẤT ĐIỂM
 Tiết 1: CHUYỂN ĐỘNG CƠ
I. MỤC TIÊU:
1. Kiến thức:
- Trình bày được các khái niệm: chuyển động, quỹ đạo của chuyển động
- Nêu được những ví dụ cụ thể về: chất điểm, vật làm mốc, mốc thời gian.
- Phân biệt được hệ tọa độ và hệ quy chiếu.
- Phân biệt được thời điểm với thời gian (khoảng thời gian)
2. Kỹ năng:
- Trình bày được cách xác định vị trí của chất điểm trên đường cong và trên một mặt phẳng,
- Giải được bài toán đổi mốc thời gian.
II. PHƯƠNG PHÁP:
- Đàm thoại và trực quan.
III. CHUẨN BỊ: 
1. Chuẩn bị của giáo viên:
- Chuẩn bị một số ví dụ thực tế về xác định vị trí của một điểm để cho HV thảo luận. Ví dụ: Hãy tìm cách hướng dẫn một khách du lịch về vị trí của một địa danh ở địa phương.
2. Chuẩn bị của học viên:
IV. TIẾN TRÌNH DẠY - HỌC:
1. Ổn định lớp: 
2. Kiểm tra bài cũ:
3. Bài mới: 
a) Đặt vấn đề: Nêu vai trò, nhiệm vụ và giới thiệu chương trình Vật lý lớp 10 THPT. Giới thiệu về Phần một – Cơ học và Chương I - Động học chất điểm.
b) Nội dung: 
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động của học viên
Nội dung ghi bảng
*Hoạt động 1: Ôn tập lại kiến thức về chuyển động cơ học:
- Đặt câu hỏi giúp HV ôn lại kiến thức về chuyển động cơ học:
+ Chuyển động là gì? Cho ví dụ 
- Gợi ý cho HV cách nhận biết một vật chuyển động và đưa ra định nghĩa tổng quát về chuyển động 
*Hoạt động 2: Ghi nhận các khái niệm: chất điểm, quỹ đạo chuyển động cơ:
- Nêu và phân tích khái niệm chất điểm.
+ Khi nghiên cứu chuyển động sẽ rất phức tạp nếu ta xem xét mọi điểm trên vật. Nên để tiện cho quá trình khảo sát ta có thể coi vật như một chất điểm.
+ Nêu ví dụ để HV rút ra điều kiện để xem vật là chất điểm.
- Yêu cầu HV trả lời câu hỏi C1
- Yêu cầu HV lấy ví dụ về các chuyển động có quỹ đạo khác nhau trong thực tiễn. 
*Hoạt động 3: Tìm hiểu cách khảo sát một chuyển động:
- Yêu cầu HV chỉ ra vật làm mốc trong hình 1.1 SGK.
- Phân tích cách xác định vị trí của vật trên quỹ đạo bằng vật làm mốc. Và nêu nhận xét.
- Phân tích cách xác định vị trí của vật trong không gian bằng hệ tọa độ.
- Phân tích ý nghĩa của việc chọn mốc thời gian
- Yêu cầu HV quan sát bảng 1.1 SGK.
- Lấy một ví dụ để HV phân biệt: thời điểm và khoảng thời gian.
- Yêu cầu trả lời câu hỏi C4.
- Nêu và phân tích khái niệm hệ quy chiếu.
- Nhắc lại kiến thức về chuyển động cơ học:
+ Là sự thay đổi vị trí trong không gian. Như chuyển động của ôtô, mặt trăng 
- Ghi nhận khái niệm chất điểm.
+ HV nêu được điều kiện để xem vật là chất điểm.
- Trả lời câu hỏi C1.
- Lấy ví dụ về các dạng quỹ đạo trong thực tế: dạng đường thẳng, đường cong 
- Quan sát hình 1.1 và chỉ ra vật làm mốc là cột cây số.
- Ghi nhận cách xác định vị trí của vật và vận dụng trả lời C2.
- Ghi nhận cách xác định vị trí của vật trong không gian và vận dụng trả lời C3.
- Ghi nhận khái niệm mốc thời gian.
- Quan sát và ghi nhận khái niệm: thời điểm và khoảng thời gian.
- Thông qua ví dụ phân biệt: thời điểm và khoảng thời gian..
- Trả lời C4.
- Ghi nhận khái niệm hệ quy chiếu
I. Chuyển động cơ. Chất điểm:
1. Chuyển động cơ:
- Chuyển động cơ của một vật (gọi tắt là chuyển động) là sự thay đổi vị trí của vật đó so với các vật khác theo thời gian
2. Chất điểm:
- Một vật chuyển động được coi là một chất điểm nếu kích thước của nó rất nhỏ so với độ dài đường đi (hoặc so với những khoảng cách mà ta đề cập đến).
3. Quỹ đạo: 
- Tập hợp tất cả các vị trí của một chất điểm chuyển động tạo ra một đường nhất định. Đường đó gọi là quỹ đạo chuyển động.
II. Cách xác định vị trí của vật trong không gian:
1. Vật làm mốc và thước đo:
- Nếu đã biết đường đi (quỹ đạo) của một vật, ta chỉ cần chọn một vật làm mốc và một chiều dương trên đường đó là có thể xác định được chính xác vị trí của vật bằng cách dùng thước đo chiều dài đoạn đường từ vật làm mốc đến vật.
2. Hệ tọa độ:
- Muốn xác định vị trí của một điểm M trong không gian, ta làm như sau:
+ Chọn hệ trục tọa độ xOy vuông góc và chọn chiều dương trên các trục Ox và Oy.
+ Chiếu vuông góc điểm M xuống hai trục tọa độ Ox và Oy, ta được các điểm H và I. Vị trí của M sẽ được xác định bằng hai tọa độ: và .
III. Cách xác định thời gian chuyển động:
1. Mốc thời gian và đồng hồ:
- Để khảo sát chuyển động của một vật cần phải chọn một thời điểm làm mốc thời gian để đối chiếu và dùng đồng hồ để đo thời gian.
2. Thời điểm và thời gian:
- Nếu lấy mốc thời gian là thời điểm vật bắt đầu chuyển động thì số chỉ của thời điểm sẽ trùng với số đo khoảng thời gian đã trôi qua kể từ mốc thời gian.
IV. Hệ quy chiếu:
- Hệ quy chiếu bao gồm:
+ Một vật làm mốc, một hệ tọa độ gắn với vật làm mốc.
+ Một mốc thời gian và một đồng hồ.
4. Củng cố: 8 
 Hướng dẫn HV làm bài tập 5, 6 trang 11 SGK
5. Hướng dẫn học tập về nhà: 
- Cần nắm được: các khái niệm: chuyển động, chất điểm, quỹ đạo của chuyển động; cách xác định vị trí của vật trong không gian; các xác định thời gian trong chuyển động.
- Làm bài tập 7, 8, 9 trang 11 SGK.
- Chuẩn bị bài sau.
CÂU HỎI CỦNG CỐ
Câu 1. Phát biểu nào sau đây là sai khi nói về chuyển động cơ học:
A. Chuyển động cơ học là hướng di chuyển của vật.
B. Chuyển động cơ học là sự thay đổi vị trí từ nơi này sang nơi khác.
C. Chuyển động cơ học là sự thay đổi vị trí của vật này so với vật khác theo thời gian.
D. Chuyển động cơ học là sự di chuyển của vật đối với vật làm mốc.
Câu 2. Trường hợp nào sau đây được xem là chất điểm:
A. Những vật có kích thước rất nhỏ so với chiều dài quỹ đạo của vật. 
B. Những vật có kích thước rất nhỏ.
C. Những vật có kích thước khoảng 1mm.
D. Những vật nhỏ đứng yên.
Câu 3. Trường hợp nào sau đây có thể xem vật như một chất điểm:
A. Trái Đất chuyển động trên quỹ đạo quanh Mặt Trời.
B. Viên đạn đang chuyển động trong nòng súng.
C. Trái Đất đang chuyển động tự quay quanh nó.
D. Tàu hỏa đứng trong sân ga.
Câu 4. Trong thực tế trường hợp nào đưới đây, quỹ đạo chuyển động của vật là đường thẳng:
A. Một viên bi rơi từ độ cao 2m.
B. Một ôtô đang chạy trên quốc lộ I từ Hà Nội đến Vinh.
C. Một hòn đá được ném theo phương ngang.
D. Một tờ giấy rơi từ độ cao 3m.