Bài giảng Ngữ văn 10 - Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật

Chào mừng quý thầy cô và các em học sinh đến với buổi học ngày hôm nayCâu hỏi kiểm tra bài cũKhi sử dụng tiếng Việt thì cần đảm bảo những yêu cầu nào? Nêu nội dung của hai yêu cầu đầu tiên? Nếu cho em thông tin trong một bản tin dự báo thời tiết như sau: “Huế, mưa to”, em sẽ dùng ngôn ngữ sinh hoạt để truyền đến cho người nghe như thế nào?“Nỗi niềm chi rứa Huế ơi!Mà mưa xối xả trắng trời Thừa Thiên”Cách truyền đạt của Tố Hữu có gì khác với chúng ta? Tố Hữu đã sử dụng ngôn ngữ gì để truyền tin? PHONG CÁCH NGÔN NGỮ NGHỆ THUẬTGiáo viên: Nguyễn Duy Hoài NamI. Ngôn ngữ nghệ thuậtVí dụ:“Chồng người đi ngược về xuôi,Chồng em ngồi bếp sờ đuôi con mèo”Em nhận thấy ở đây có hình ảnh gì? Hình ảnh ấy biểu hiện ý nghĩa ra sao?Ta có thể thấy hình ảnh đối lập giữa hai người đàn ông: một người thì tài giỏi, có trách nhiệm và người còn lại thì vô tích sự, nhu nhược. -> Thái độ mỉa mai, chê trách.1. Khái niệm: Ngôn ngữ nghệ thuật là ngôn ngữ gợi hình, gợi cảm được dùng trong văn bản nghệ thuật. 2. Phạm vi sử dụng:- Văn bản nghệ thuật.- Lời nói hàng ngày.- Phong cách ngôn ngữ khác.Cho 1 số ví dụ về ngôn ngữ nghệ thuật được sử dụng trong các phạm vi trên?- Trong văn bản nghệ thuật:“Quê hương là chùm khế ngọtCho con trèo hái mỗi ngày”(Đỗ Trung)-> Quê hương - 1 khái niệm trừu tượng có thể nhìn thấy bằng hình ảnh. Quê hương là những gì thân thuộc nhất, gắn bó nhất đối với mỗi người: là con đường đến trường, là chùm khế ngọt thuở ấu thơ vẫn hay trèo....- Trong lời nói hàng ngày:+ Cô ấy trông thật mũm mĩm -> Cô ấy nhìn trông thật tròn trịa, dễ thương. -> Anh chàng cao, gầy, không cân xứng giữa cân nặng và chiều cao.+ Anh ấy trông như cây sào- Trong văn bản thuộc phong cách khác: ví dụ SGK/97, những từ in nghiêng thể hiện điều gì? Gợi cho em cảm xúc gì? Đây là phong cách ngôn ngữ nào?-> Vạch trần tội ác của Thực dân Pháp, căm phẫn, đau xót trước sự tàn ác của chúng. Đây là phong cách ngôn ngữ chính luận.3. Phân loại:Ngôn ngữ trong các văn bản nghệ thuật được chia thành mấy loại? Đó là những loại nào? Cho ví dụ cụ thể?- Ngôn ngữ tự sự: truyện, tiểu thuyết, bút kí, kí sự, phóng sự,...- Ngôn ngữ thơ: ca dao, vè, lục bát, song thất lục bát, hát nói, thơ tự do,...- Ngôn ngữ sân khấu: kịch nói, chèo, tuồng,...1 số ví dụ:+ “Hai bên cầu có đến mấy vạn quỷ Dạ Xoa đều mắt xanh tóc đỏ, hình dáng nanh ác...” -> Ngôn ngữ tự sự.+ “Này thầy tiểu ơiThầy như táo rụng sân đìnhEm như gái dở đi tìm của chua” -> Ngôn ngữ sân khấu.+ “Đêm khuya văng vẳng trống canh dồnTrơ cái hồng nhan với nước non” -> Ngôn ngữ thơ.4. Chức năng: Ngôn ngữ nghệ thuật thực hiện chức năng gì?- Chức năng thông tin.- Chức năng thẩm mĩ (biểu hiện cái đẹp và khơi gợi, nuôi dưỡng cảm xúc thẩm mĩ ở người nghe, người đọc).“Trong đầm gì đẹp bằng senLá xanh bông trắng lại chen nhị vàngNhị vàng bông trắng lá xanhGần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.” Bài ca dao trên cung cấp cho người đọc những thông tin nào?Chức năng thông tinCung cấp các thông tin về nơi sống, cấu tạo, hương vị của hoa sen.Chức năng thẩm mĩBiểu hiện cái đẹp. Cái đẹp có thể hiện hữu và tồn tại ngay trong những môi trường có nhiều cái xấu (Hoa sen vẫn thơm và đẹp dù nó sống trong môi trường bùn hôi tanh).II. Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật1 Tính hình tượng Vd: “Trong đầm gì đẹp bằng sen Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng Nhị vàng bông trắng lá xanh Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”Hình ảnh: lá xanh, bông trắng, nhị vàng -> Những hình ảnh, chi tiết cụ thể.Chỉ phẩm chất và bản lĩnh của con người dù trong môi trường xấu vẫn không bị tha hóa.: Hình ảnh sen hiện lên qua những chi tiết nào? Ngoài ra bài ca dao còn thể hiện điều gì? “Trong đầm gì đẹp bằng senLá xanh bông trắng lại chen nhị vàngNhị vàng bông trắng lá xanhGần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”Em hiểu thế nào là tính hình tượng của ngôn ngữ nghệ thuật?- Tính hình tượng: là khả năng tạo ra những hình tượng nhờ cách diễn đạt ngôn ngữ có hình ảnh, màu sắc, âm thanh, biểu tượng người đọc dùng tri thức, vốn sống của mình để liên tưởng, suy nghĩ và rút ra bài học nhất định.Tính hình tượng được xây dựng bằng những biện pháp nghệ thuật nào?- Biện pháp tu từ tạo hình tượng: so sánh, ẩn dụ, hoán dụ, nói giảm, nói tránh VD:Ẩn dụ:“Thân em như tấm lụa đàoPhất phơ giữa chợ biết vào tay ai”(Ca dao)Sử dụng biện pháp ẩn dụ hình ảnh người phụ nữ được ví như “tấm lụa đào”. Nói về thân phận của người phụ nữ bị xã hội đương thời coi là thấp hèn. Người phụ nữ không có quyền quyết định số phận của mình.Sử dụng hình ảnh ẩn dụ “Áo chàm” nhà thơ đã hiện lại thành công hình ảnh của những con người mặc những chiếc áo ấy, đó chính là những người dân Việt Bắc.- Hoán dụ:“Áo chàm đưa buổi phân ly Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay” (Tố Hữu)- So sánh:“Mặt trời xuống biển như hòn lửa”(Huy Cận)Hình ảnh so sánh “mặt trời” được so sánh như hòn lửa. Mặt trời xuống biển nhưng dường như không tàn lụi, không tắt. Nó như hòn lửa đang chìm dưới đáy đại dương, trông thật đẹp và nó cũng chính là cảnh hoàng hôn.Tính hình tượng tạo ra đặc điểm gì cho ngôn ngữ nghệ thuật? - Làm cho ngôn ngữ nghệ thuật trở nên đa nghĩa, tính đa nghĩa quan hệ mật thiết với tính hàm súc (lời ít ý nhiều).VD: Trong ca dao trên thì ta có hình ảnh “Sen”: vẻ đẹp của hoa sen; Chỉ vẻ đẹp phẩm chất, bản lĩnh của con người.Cảm ơn thầy cô và các em học sinh đã đến tham dự tiết học