Bài giảng Lịch sử 10 - Bài 24: Tình hình văn hóa ở các thế kỷ XVI-XVIII - Năm học 2022-2023 - Nguyễn Đình Thế - Trường THPT Đông Thái

KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ GIÁO 
Đáp án 
- Năm 1778, Nguyễn Nhạc xưng Hoàng đế thành lập vương triều Tây Sơn 
- Năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế thống trị từ vùng đất Thuận Hoá trở ra 
* Chính sách của triều Tây Sơn 
- Thành lập chính quyền các cấp, kêu gọi nhân dân khôi phục sản xuất 
- Lập lại sổ hộ khẩu, tổ chức giáo dục, thi cử 
Giữ quan hệ hoà hảo với nhà Thành, quan hệ tốt đẹp với Chân Lạp 
* Công lao: 
Đánh tan các tập đoàn phong kiến thống nhất đất nước. 
Tổ chức nhân dân kháng chiến chống ngoại xâm, bảo vệ Tổ quốc. 
- Xây dựng vương triều mới, đem lại quyền lợi cho nhân dân. 
Kiểm tra bài cũ 
Trình bày những chính sách của Vương triều Tây Sơn?Phong trào nông dân Tây Sơn có những công lao lớn nào đối với lịch sử dân tộc? 
I. Về tư tưởng, tôn giáo 
II. Phát triển giáo dục và văn học 
1. Giáo dục 
2. Văn học 
III. Nghệ thuật và khoa học – kĩ thuật 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
I. Về tư tưởng, tôn giáo: 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
KHỔNG TỬ 
PHẬT THÍCH CA 
LÃO TỬ 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
Nho giáo có ở nước ta từ khi nào? Phát triển thịnh đạt nhất vào giai đoạn nào? Vì sao đến thế kỉ XVI-XVIII, Nho giáo lại suy thoái? 
NHÓM 1: 
Phật giáo trở thành quốc giáo ở nước ta vào giai đoạn nào? Ở các thế kỉ XVI-XVIII, Phật giáo phát triển như thế nào? Vì sao? 
NHÓM 2: 
Thiên Chúa giáo xuất hiện ở nước ta khi nào? Sự xuất hiện của Thiên Chúa giáo và chữ Quốc ngữ có ý nghĩa như thế nào đối với xã hội Việt Nam lúc bây giờ? 
NHÓM 3: 
Trong đời sống tín ngưỡng dân gian Việt Nam ở thế kỉ XVI-XVIII có những nét đẹp tiêu biểu nào? Biểu hiện cụ thể? 
NHÓM 4: 
I. Về tư tưởng, tôn giáo: 
- Nho giáo từng bước suy thoái 
+ Thi cử không còn nghiêm túc như trước. 
+ Tôn ti trật tự phong kiến bị đảo lộn. 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
Nho giáo có ở nước ta từ khi nào? Phát triển thịnh đạt nhất vào giai đoạn nào? Vì sao đến thế kỉ XVI-XVIII, Nho giáo lại suy thoái? 
NHÓM 1: 
Phật giáo trở thành quốc giáo ở nước ta vào giai đoạn nào? Ở các thế kỉ XVI-XVIII, Phật giáo phát triển như thế nào? Vì sao? 
NHÓM 2: 
Thiên Chúa giáo xuất hiện ở nước ta khi nào? Sự xuất hiện của Thiên Chúa giáo và chữ Quốc ngữ có ý nghĩa như thế nào đối với xã hội Việt Nam lúc bây giờ? 
NHÓM 3: 
Trong đời sống tín ngưỡng dân gian Việt Nam ở thế kỉ XVI-XVIII có những nét đẹp tiêu biểu nào? Biểu hiện cụ thể? 
NHÓM 4: 
I. Về tư tưởng, tôn giáo: 
- Nho giáo từng bước suy thoái: 
Phật giáo, Đạo giáo có điều 
 kiện phục hồi: 
+ Thi cử không còn nghiêm túc như trước. 
+ Tôn ti trật tự phong kiến bị đảo lộn. 
Nhiều chùa, quán được xây dựng mới. 
Một số chùa được trùng tu lại. 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
Chùa Thầy xây vào năm 1602 
Chùa Bút Tháp – Bắc Ninh 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
Nho giáo có ở nước ta từ khi nào? Phát triển thịnh đạt nhất vào giai đoạn nào? Vì sao đến thế kỉ XVI-XVIII, Nho giáo lại suy thoái? 
NHÓM 1: 
Phật giáo trở thành quốc giáo ở nước ta vào giai đoạn nào? Ở các thế kỉ XVI-XVIII, Phật giáo phát triển như thế nào? Vì sao? 
NHÓM 2: 
Thiên Chúa giáo xuất hiện ở nước ta khi nào? Sự xuất hiện của Thiên Chúa giáo và chữ Quốc ngữ có ý nghĩa như thế nào đối với xã hội Việt Nam lúc bây giờ? 
NHÓM 3: 
Trong đời sống tín ngưỡng dân gian Việt Nam ở thế kỉ XVI-XVIII có những nét đẹp tiêu biểu nào? Biểu hiện cụ thể? 
NHÓM 4: 
I. Về tư tưởng, tôn giáo: 
- Thế kỉ XVI, xuất hiện tôn giáo mới: Thiên chúa giáo. 
- Thế kỉ XVII, chữ Quốc ngữ ra đời. 
- Đến đầu thế kỉ XX, chữ Quốc ngữ mới được sử dụng phổ biến. 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
I. Về tư tưởng, tôn giáo: 
Alexandrede Rhodes 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
Nho giáo có ở nước ta từ khi nào? Phát triển thịnh đạt nhất vào giai đoạn nào? Vì sao đến thế kỉ XVI-XVIII, Nho giáo lại suy thoái? 
NHÓM 1: 
Phật giáo trở thành quốc giáo ở nước ta vào giai đoạn nào? Ở các thế kỉ XVI-XVIII, Phật giáo phát triển như thế nào? Vì sao? 
NHÓM 2: 
Thiên Chúa giáo xuất hiện ở nước ta khi nào? Sự xuất hiện của Thiên Chúa giáo và chữ Quốc ngữ có ý nghĩa như thế nào đối với xã hội Việt Nam lúc bây giờ? 
NHÓM 3: 
Trong đời sống tín ngưỡng dân gian Việt Nam ở thế kỉ XVI-XVIII có những nét đẹp tiêu biểu nào? Biểu hiện cụ thể? 
NHÓM 4: 
I. Về tư tưởng, tôn giáo: 
- Các tín ngưỡng truyền thống trong dân gian vẫn được duy trì và phát huy: 
tục thờ cúng tổ tiên, thờ những anh hùng có công với nước, với làng. 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
- Thế kỉ XVI, xuất hiện tôn giáo mới: Thiên chúa giáo. 
- Thế kỉ XVII, chữ Quốc ngữ ra đời. 
- Đến đầu thế kỉ XX, chữ Quốc ngữ mới được sử dụng phổ biến. 
ĐỀN THỜ HAI BÀ TRƯNG 
I. Về tư tưởng, tôn giáo: 
II. Phát triển giáo dục và văn học: 
1. Giáo dục: 
Thời kì 
Nội dung, thành tựu 
Nhà Mạc 
Nhà nước Lê-Trịnh 
Đàng Trong 
Triều Tây Sơn 
 tổ chức đều đặn các kì thi để chọn lựa nhân tài tổ chức 
22 kì thi Hội lấy 485 tiến sĩ. 
 nhiều khoa thi được tổ chức nhưng số người đỗ đạt 
và đi thi không nhiều như trước. 
Năm 1646, chúa Nguyễn mở khoa thi đầu tiên. 
Giáo dục được quan tâm, chữ Nôm được dùng 
trong công việc hành chính và thi cử. 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
Nền giáo dục nước ta ở thế kỉ XVI-XVIII phát triển như thế nào? 
I. Về tư tưởng, tôn giáo: 
II. Phát triển giáo dục và văn học: 
1. Giáo dục: 
- Nội dung giáo dục thời kì này vẫn là kinh sử. 
Các môn khoa học tự nhiên ít được chú ý . 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
Ở các thế kỉ XVI-XVIII, việc không chú ý nhiều đến các môn khoa học tự nhiên có ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển kinh tế của nước ta? 
I. Về tư tưởng, tôn giáo: 
II. Phát triển giáo dục và văn học: 
1. Giáo dục: 
Văn học chữ Hán mất dần vị thế so với thời Lê sơ. 
2. Văn học: 
Văn học chữ Nôm phát triển, chiếm vị trí trọng yếu, xuất hiện 
nhiều nhà thơ nổi tiếng: Nguyễn Bỉnh Khiêm, Đào Duy Từ,... 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491 – 158 5 ) 
Quê ở huyện Vĩnh Bảo , Hải Phòng . 
Năm 1535 , ông đi thi và đậu Trạng 
nguyên. Vì ông đỗ Trạng nguyên và 
được phong tước Trình Tuyền hầu nên 
dân gian gọi ông là Trạng Trình. 
Một mai, một cuốc, một cần câu 
Thơ thẩn dầu ai vui thú nào. 
Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ 
Người khôn, người đến chốn lao xao. 
Thu ăn măng trúc, đông ăn giá, 
Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao 
(Trích bài thơ “Nhàn”) 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
I. Về tư tưởng, tôn giáo: 
II. Phát triển giáo dục và văn học: 
1. Giáo dục: 
Văn học chữ Hán mất dần vị thế so với thời Lê sơ. 
2. Văn học: 
Văn học chữ Nôm phát triển, chiếm vị trí trọng yếu, xuất hiện 
nhiều nhà thơ nổi tiếng: Nguyễn Bỉnh Khiêm, Đào Duy Từ,... 
Văn học dân gian phát triển rầm rộ, thể hiện ước mơ về cuộc 
 sống tự do, thanh bình: cao dao, tục ngữ, truyện dân gian... 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
I. Về tư tưởng, tôn giáo: 
II. Phát triển giáo dục và văn học: 
1. Nghệ thuật 
III. Nghệ thuật và khoa học – kĩ thuật: 
 Nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc phát triển: Chùa 
Thiên Mụ, Tượng Phật bà Quan Âm, tượng La Hán 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
Ở thế kỉ XVI-XVIII, nước ta có những loại hình nghệ thuật tiêu biểu nào? 
Tượng Phật Bà Quan Âm nghìn mắt, nghìn tay ở chùa Bút Tháp ( Bắc Ninh ) 
 Tượng do Trương Thọ Nam tạc vào năm 1656. Bố cục hết sức tinh khéo , diễn tả vẻ đẹp tự nhiên , mềm mại của người phụ nữ . Trên bức tượng , các cánh tay xoè ra uyển chuyển như động tác múa và những bàn tay nhỏ sắp xếp như ánh hào quang toả ra xung quanh . Bức tượng là hình ảnh của bàn tay và khối óc , của lao động và trí tuệ , là biểu tượng của sức sống và sự vươn lên của con người . 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
Các vị La Hán chùa Tây Phương 
Các vị La Hán chùa Tây Phương 
Tôi đến thăm về lòng vấn vương. 
Há chẳng phải đây là xứ Phật, 
Mà sao ai nấy mặt đau thương? 
... Các vị ngồi đây trong lặng yên 
Mà nghe giông bão nổ trăm miền 
Như từ vực thẳm đời nhân loại 
Bóng tối đùn ra trận gió đen... 
Mặt cúi, mặt nghiêng, mặt ngoảnh sau 
Quay theo tám hướng hỏi trời sâu 
Một câu hỏi lớn. Không lời đáp 
Cho đến bây giờ mặt vẫn chau... 
( Trích bài thơ: “Các vị La Hán 
chùa Tây Phương) 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
I. Về tư tưởng, tôn giáo: 
II. Phát triển giáo dục và văn học: 
1. Nghệ thuật: 
III. Nghệ thuật và khoa học – kĩ thuật: 
 Nghệ thuật dân gian hình thành trong các công 
trình điêu khắc và kiến trúc. 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
 Nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc phát triển: Chùa 
Thiên Mụ, Tượng Phật bà Quan Âm, tượng La Hán 
Nghệ thuật điêu khắc trên các vì, kèo 
I. Về tư tưởng, tôn giáo: 
II. Phát triển giáo dục và văn học: 
1. Nghệ thuật: 
III. Nghệ thuật và khoa học – kĩ thuật: 
 Nghệ thuật sân khấu phát triển: tuồng, chèo, các 
 làn điệu dân ca. 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
 Nghệ thuật dân gian hình thành trong các công 
trình điêu khắc và kiến trúc . 
 Nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc phát triển: Chùa 
Thiên Mụ, Tượng Phật bà Quan Âm, tượng La Hán 
I. Về tư tưởng, tôn giáo: 
II. Phát triển giáo dục và văn học: 
III. Nghệ thuật và khoa học – kĩ thuật: 
2. Khoa học-kĩ thuật: 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
Lĩnh vực 
Thành tựu 
Sử học 
Địa lý 
Y học 
Quân sự 
Triết học 
Kỹ thuật 
Ô châu cận lục, Đại Việt thông sử, Phủ biên tạp lục... 
Tập bản đồ Thiên Nam tứ chí lộ đồ thư. 
Các tác phẩm của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác. 
Tập Hổ trướng khu cơ. 
Các tác phẩm của Nguyễn Bỉnh Khiêm, Lê Quý Đôn... 
Đúc súng theo kiểu phương Tây, đóng thuyền chiến, xây 
thành lũy, làm đồng hồ 
TẬP BẢN ĐỒ THIÊN NAM TỨ CHÍ LỘ ĐỒ THƯ 
Đây là bản đồ vùng Quảng 
 Ngãi, trong tập bản đồ 
 Việt Nam do Đỗ Bá soạn 
vẽ vào giữa thế kỷ XVII. 
 Hải Thượng Lãn Ông 
 Lê Hữu Trác (1720 - 1791) 
Lê Hữu Trác hiệu là Hải Thượng Lãn ông. 
Sinh 1720 tại huyện Đường Hào, tỉnh 
Hải Dương. Nay là xã Hoàng Hữu Nam 
huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên 
Hải Thượng Lãn ông Lê Hữu Trác 
không chỉ là danh y có cống hiến to lớn 
cho nền y học dân tộc, ông còn là một 
nhà văn, nhà thơ, nhà tư tưởng lớn 
của thời đại. 
Lê Quý Đôn ( 1726 - 1784 ) 
 tên thật Lê Danh Phương 
huyện Hưng Hà , tỉnh Thái Bình 
Các tác phẩm tiêu biểu: 
Phủ biên tạp lục, Kiến văn 
tiểu lục, Đại Việt thông sử , 
Vân đài loại ngữ . 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
BT 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
* Hướng dẫn về nhà 
- Học bài cũ 
Trả lời hệ thống các câu hỏi ở SGK 
- Bài tập về nhà 
1. Lập bảng hệ thống so sánh về các thành tựu cơ bản trên lĩnh vực khoa học-kĩ thuật ở thế kỉ XI-XV với thời kì thế kỉ XVI-XVIII theo mẫu: 
NỘI DUNG 
THẾ KỈ X-XV 
THẾ KỈ XVI-XVIII 
Sử học 
Địa lý 
Quân sự 
Kĩ thuật 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
2. Lập bảng thống kê các loại hình nghệ thuật tiêu biểu của nước ta trong các thế kỉ XVI-XVIII theo mẫu?Rút ra nhận xét? 
NGHỆ THUẬT 
THÀNH TỰU 
Kiến trúc, điêu khắc 
Nghệ thuật dân gian 
Nghệ thuật sân khấu 
* Chuẩn bị bài mới: Tình hình chính trị, kinh tế, văn hóa dưới triều Nguyễn (Nửa đầu thế kỉ XIX): 
 Quá trình thành lập triều Nguyễn 
- Những chính sách của triều Nguyễn về củng cố chính quyền, phát triển kinh tế và đối ngoại 
- Những nét chính về tình hình văn hóa-giáo dục dưới triều Nguyễn 
* Củng cố bài học 
Câu 1: Những biểu hiện nào chứng tỏ trong thế kỉ XVI - XVIII, Phật giáo, Đạo giáo và các tín ngưỡng dân gian khác được phục hồi và phát triển? 
Tư tưởng Nho giáo suy đồi, mất vị trí độc tôn.  
B. Các công trình kiến trúc, chùa chiền đền miếu, am, quán được khôi phục.  
C. Các tăng sư và đạo sĩ được tham gia bàn công việc triều chính.  
D. Đạo Thiên chúa được truyền bá rộng rãi. 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
* Bài tập: Chọn câu trả lời đúng nhất 
CC 
Câu 2: Tại sao sự du nhập của Thiên chúa giáo lại gắn liền với sự ra đời của chữ Quốc ngữ? 
Chính quyền phong kiến không cho phép các giáo sĩ truyền đạo bằng chữ Latinh. 
B. Ngôn ngữ Latinh không được nhân dân tiếp nhận. 
C. Giáo sĩ phương Tây dùng chữ cái Latinh để ghi âm tiếng Việt trong quá trình truyền đạo. 
D. Các giáo sĩ đem chữ quốc ngữ đến.  
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
Slide 31 CC 
Câu 3: Ai là tác giả của tập sách về quân sự "Hổ trướng khu cơ"? 
Lê Quý Đôn. 
B. Phùng Khắc Khoan. 
C. Đào Duy Từ. 
D. Nguyễn Bỉnh Khiêm. 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
CC 
Câu 4: Trong các tác giả sau, tác giả nào không thuộc dòng văn học chữ Nôm? 
Nguyễn Bỉnh Khiêm. 
B. Hồ Xuân Hương. 
C. Trương Hán Siêu. 
D. Đào Duy Từ. 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
CC 
Câu 5: Nếp sống văn hóa riêng của người Việt trong giai đoạn này được hình thành trên cơ sở nào? 
Tiếp thu tư tưởng bên ngoài và hòa nhập với nền văn hóa cổ truyền. 
B. Những quy định của triều đình phong kiến. 
C. Sự du nhập của văn hóa Trung Hoa và nền văn hóa Ấn Độ. 
D. Thông qua hoạt động truyền giáo của các giáo sĩ phương Tây. 
Tieát 30 – Baøi 24: TÌNH HÌNH VAÊN HOÙA ÔÛ CAÙC THEÁ KÆ XVI-XVIII 
CC