Bài giảng Địa lí 10 - Bài 1: Các phép chiếu hình bản đồ cơ bản

BÀI 1: CÁC PHÉP CHIẾU HÌNH BẢN ĐỒ CƠ BẢNGiảng viên: Trịnh Văn HòaPHẦN I: ĐỊA LÝ TỰ NHIÊNCHƯƠNG I: BẢN ĐỒ1. Phép chiếu phương vị2. Phép chiếu hình nón3. Phép chiếu hình trụNỘI DUNG BÀI HỌCBản đồ là hình vẽ thu nhỏ một phần hay toàn bộ bề mặt Trái Đất lên mặt phẳng, trên cơ sở toán học nhất định nhằm thể hiện các hiện tượng địa lí tự nhiên, KT-XH và mối quan hệ giữa chúng; thông qua khái quát hoá nội dung và được trình bày bằng hệ thống kí hiệu bản đồ.Bản đồ là gì??Để thành lập bản đồ người ta phải dùng các phép chiếu hình bản đồ để thể hiện Trái Đất hoặc một châu lục, một quốc gia vùng lãnh thổ nào đó lên bản đồ.Bằng cách nào người ta thành lập được bản đồ??Phép chiếu hình bản đồ là cách biểu thị mặt cong của trái đất lên một mặt phẳng để mỗi điểm trên mặt cong tương ứng với một điểm trên mặt phẳng.Khái niệm phép chiếu hình bản đồ là gì??Hãy quan sát các bản đồ sau:Sự khác nhau giữa các hệ thống kinh, vĩ tuyến của ba bản đồ này như thế nào? Trả lời§¸p ¸nVĩ tuyến là các đường tròn đồng tâm, còn kinh tuyến là những đoạn thẳng đồng quy ở cực.Hệ thống kinh, vĩ tuyến là các đường thẳng song song và vuông góc với nhau.Hệ thống kinh, vĩ tuyến đan xen với nhau giống hình nan quạt.Tại sao có sự khác nhau như vậy? DrawCongPh¼ngDo bề mặt Trái Đất cong nên khi thể hiện lên mặt phẳng, các khu vực khác nhau thể hiện trên bản đồ không như nhau. Vì vậy, tuỳ từng yêu cầu sử dụng, từng vùng cần thể hiện trên bản đồ, người ta dùng các phép chiếu khác nhau.Sö dông phÐp chiÕu ph­¬ng vÞSö dông phÐp chiÕu h×nh trôSö dông phÐp chiÕu h×nh nãnvÝ dô:MÆt chiÕu cã thÓ tiÕp xóc hoÆc c¾t bÒ mÆt §Þa CÇu.Bµi häc nµy chØ ®Ò cËp tíi nh÷ng tr­êng hîp mÆt chiÕu tiÕp xóc víi mÆt §Þa CÇu.TiÕpxócC¾tVÞ trÝ t­¬ng quan gi÷a nguån chiÕu, qu¶ §Þa CÇu, mÆt chiÕu vµ n¬i tiÕp xócNguånchiÕuQu¶§ÞaCÇuMÆtchiÕuN¬itiÕpxóc1. Phép chiếu phương vịPhép chiếu phương vị là phương pháp thể hiện mạng lưới kinh tuyến, vĩ tuyến trên địa cầu lên mặt chiếu là mặt phẳng.Phép chiếu phương vị là gì??Theo phÐp chiÕu nµy, mÆt chiÕu lµ mét mÆt ph¼ng tiÕp xóc víi mét ®iÓm cña §Þa CÇu. Tuú theo vÞ trÝ tiÕp xóc cña mÆt chiÕu so víi trôc cña §Þa CÇu sÏ cã c¸c phÐp chiÕu ph­¬ng vÞ kh¸c nhau.§øngNgangNghiªngTheo phÐp chiÕu nµy, mÆt chiÕu tiÕp xóc §Þa CÇu ë Cùc, trôc §Þa CÇu vu«ng gãc víi mÆt chiÕu.* Phép chiếu phương vị đứngTheo phép chiếu này, mặt chiếu ở vị trí như thế nào??Víi nguån chiÕu tõ t©m §Þa CÇu, c¸c kinh tuyÕn lµ nh÷ng ®o¹n th¼ng ®ång quy ë cùc, c¸c vÜ tuyÕn lµ nh÷ng vßng trßn ®ång t©m ë cùc. Cµng xa cùc kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c vÜ tuyÕn cµng d·n xa.M¹ng l­íi kinh, vÜ tuyÕn cña phÐp chiÕu nµy cã ®Æc ®iÓm g×??Dùa vµo c¸c h×nh vÏ trªn, cho biÕt khu vùc nµo cña b¶n ®å t­¬ng ®èi chÝnh x¸c, khu vùc nµo kÐm chÝnh x¸c?Khu vực chính xác là gần cực, càng xa cực càng kém chính xác.?Dùng để vẽ bản đồ vùng xung quanh cực.øng dông cña phÐp chiÕu ph­¬ng vÞ lµ g×?B¶n ®å B¾c CùcB¶n ®å Nam Cùc?PhÐp chiÕu h×nh nãn lµ c¸ch thÓ hiÖn m¹ng l­íi kinh, vÜ tuyÕn cña §Þa CÇu lªn mÆt h×nh nãn, sau ®ã triÓn khai mÆt chiÕu h×nh nãn ra thµnh mÆt ph¼ng.Em h·y nªu kh¸i niÖm phÐp chiÕu h×nh nãn?Draw2. Phép chiếu hình nón?PhÐp chiÕu h×nh nãn ®­îc chia lµm ba lo¹i, tuú thuéc vµo vÞ trÝ cña h×nh nãn so víi §Þa CÇu.PhÐp chiÕu h×nh nãn cã mÊy lo¹i. Sù ph©n lo¹i ®ã dùa trªn c¬ së nµo?§øngNgangNghiªng?Dùa vµ 2 h×nh trªn font chiÕu, h·y cho biÕt: VÜ tuyÕn nµo tiÕp xóc vµ vÜ tuyÕn nµo kh«ng tiÕp xóc víi h×nh nãn khi thÓ hiÖn trªn mÆt chiÕu?- VÜ tuyÕn nµo chÝnh x¸c, vÜ tuyÕn nµo kh«ng chÝnh x¸c?PhÐp chiÕu h×nh nãn ®øng lµ phÐp chiÕu mµ trôc cña h×nh nãn trïng víi trôc quay cña §Þa CÇu.?Khi triÓn khai h×nh nãn ra mÆt ph¼ng, l­íi chiÕu cã h×nh d¹ng nh­ thÕ nµo?Khi triÓn khai h×nh nãn ra mÆt ph¼ng, l­íi chiÕu cã d¹ng h×nh qu¹t, c¸c kinh tuyÕn lµ nh÷ng ®o¹n th¼ng ®ång quy ë cùc, vÜ tuyÕn lµ nh÷ng cung trßn ®ång t©m. ChØ cã vÜ tuyÕn tiÕp xóc gi÷a §Þa CÇu vµ mÆt nãn lµ chÝnh x¸c, cßn c¸c vÜ tuyÕn kh¸c ®Òu dµi ra, nªn phÐp chiÕu nµy kh«ng ®¶m b¶o ®­îc h×nh d¹ng vµ diÖn tÝch.?B¶n ®å hµnh chÝnh ch©u ¢uøng dông cña phÐp chiÕu h×nh nãn: dïng ®Ó vÏ b¶n ®å ë c¸c vïng ®Êt thuéc vÜ ®é trung b×nh (khu vùc «n ®íi) vµ kÐo dµi theo vÜ tuyÕn nh­:B¶n ®å Liªn bang NgaPhÐp chiÕu h×nh trô lµ c¸ch thÓ hiÖn l­íi kinh, vÜ tuyÕn cña §Þa CÇu lªn mÆt chiÕu lµ h×nh trô, sau ®ã triÓn khai mÆt trô ra mÆt ph¼ng.Em h·y nªu kh¸i niÖm phÐp chiÕu h×nh trô?Draw?3. Phép chiếu hình trụPhÐp chiÕu h×nh trô ®­îc chia lµm ba lo¹i, tuú thuéc vµo vÞ trÝ cña h×nh trô so víi §Þa CÇu.PhÐp chiÕu h×nh trô cã mÊy lo¹i. Sù ph©n lo¹i ®ã dùa trªn c¬ së nµo?HT §øngHT NgangHT NghiªngTrôc cña h×nh trô trïng víi ®­êng kÝnh cña XÝch ®¹o vµ vu«ng gãc trôc quay cña §Þa CÇu.Trôc cña h×nh trô trïng víi trôc quay cña §Þa CÇu.Trôc cña h×nh trô ®i qua t©m cña §Þa CÇu nh­ng kh«ng trïng víi trôc cña §Þa CÇu vµ còng kh«ng trïng víi ®­êng kÝnh cña XÝch ®¹o.?PhÐp chiÕu h×nh trô ®øngTrong phÐp chiÕu h×nh trô ®øng, mÆt chiÕu lµ mét h×nh trô bao quanh qu¶ §Þa CÇu. Vßng trßn tiÕp xóc gi÷a §Þa CÇu vµ h×nh trô lµ vßng XÝch ®¹o.DrawPhÐp chiÕu h×nh trô ®øngDùa vµ 2 h×nh trªn font chiÕu, h·y cho biÕt: VÜ tuyÕn nµo tiÕp xóc vµ vÜ tuyÕn nµo kh«ng tiÕp xóc víi h×nh trô khi thÓ hiÖn trªn mÆt chiÕu?- HÖ thèng kinh, vÜ tuyÕn cã d¹ng g×?- VÜ tuyÕn nµo chÝnh x¸c, vÜ tuyÕn nµo kh«ng chÝnh x¸c?DrawKÕt luËnTrong phép chiếu hình trụ đứng:- Mặt hình trụ tiếp xúc với Địa cầu theo vòng xích đạo.- Đặc điểm:+ Kinh tuyến, vĩ tuyến đều là những đoạn thẳng song song và vuông góc với nhau.+ Khu vực ở xích đạo tương đối chính xác, càng xa xích đạo càng kém chính xác.+ Dùng để vẽ khu vực xích đạo.B¶n ®å ThÕ giíi ®­îc vÏ b»ng phÐp chiÕu h×nh trô ®øngYÊU CẦU VỀ NHÀTRẢ LỜI CÁC CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP CUỐI BÀI HỌC