Bài giảng Ngữ văn 10 - Tuần 9: Ca dao than thân, yêu thương tình nghĩa

CA DAO THAN THÂN, YÊU THƯƠNG TÌNH NGHĨAI. TÌM HIỂU CHUNG1. Đặc trưng của ca daoDCâu 1: Đặc điểm nổi bật nhất của ca dao là gì?Những bài thơ hoặc những câu nói có vần điệu.B. Diễn tả cuộc sống thường nhật của con người.C. Đúc kết những kinh nghiệm đời sống thực tiễn.D. Diễn tả đời sống tâm hồn phong phú của người lao động.Câu 2: Phương thức biểu đạt chủ yếu của ca dao là?Tự sựB. Miêu tảC. Biểu cảmD. Nghị luậnCCâu 3: Nhân vật trữ tình thường gặp nhất trong ca dao là?A. Người đàn ôngB. Người phụ nữC. Trẻ emD. Người dân thườngBCâu 4:Ca dao không có đặc điểm nghệ thuật này?A. Sử dụng lối so sánh, ẩn dụ.B. Sử dụng phong phú phép lặp và điệp cấu trúc.C. Miêu tả nhân vật với tính cách phức tạp.D. Ngôn ngữ đời thường nhưng giàu giá trị biểu đạt.C- Thể loại trữ tình bằng văn vần.I. TÌM HIỂU CHUNG1. Đặc trưng của ca dao- Nội dung: Diễn tả đời sống nội tâm của con người.- Nghệ thuật: + Lời ca ngắn gọn + Thể thơ: lục bát, song thất lục bát + Ngôn ngữ: giàu hình ảnh so sánh, ẩn dụ, diễn đạt bằng một số công thức mang đậm sắc thái dân gian.Ca dao yêu thương tình nghĩaCa dao than thânCa dao hài hước2. Phân loạiII. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN1. Bài 1 Thân em như tấm lụa đào Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai. II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN1. Bài 1 Thân em như tấm lụa đào Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai. - Lời than về thân phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.=> Cách mở đầu bằng cụm từ “Thân em như...” khiến lời than thêm xót xa, ngậm ngùi.cây quế giữa rừng Em như ..giữa rừngThơm tho ai biết, ngát lừng ai hay.Thân em như .Người thanh tham mỏng, người thô tham dàyThân em như Gió dập sóng dồi biết dạt về đâuThân em như Ruột trong thì trắng, vỏ ngoài thì đen.Thân em như .Ngày thì dãi nắng, đêm thì dầm sươngtrái bần trôimiếng cau khôlá đài bicủ ấu gaicây quế giữa rừngmiếng cau khôtrái bần trôicủ ấu gailá đài biSo sánh: “Thân em - “tấm lụa đào” Vẻ đẹp duyên dáng, đằm thắm của người con gái độ xuân thì. Thân em như tấm lụa đàoPhất phơ giữa chợ biết vào tay ai ý thức sâu sắc về tuổi trẻ, sắc đẹp của mình. - Câu miêu tả bổ sung: “Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai” Thân em như tấm lụa đàoPhất phơ giữa chợ biết vào tay ai => Người phụ nữ giống như món hàng bị mua bán, trao đổi ngoài chợ. => Nỗi đau khổ vì thân phận bị phụ thuộc, giá trị không được ai biết đến. b2. Bài ca dao số 2- Thân em – củ ấu gai : Xấu xí, méo mó, đen đủi, nhỏ bé, bình dị, tầm thường. - Nghệ thuật tương phản đối lập:=> Khẳng định: Giá trị, phẩm chất, tâm hồn trong trắng, đẹp đẽ.( so sánh - ẩn dụ ) => Xót xa, tủi thân vì hình thức xấu xí, thân phận nghèo hèn.Hình thứcTâm hồn > Lời bộc bạch, mời gọi da diết được tìm hiểu vẻ đẹp thực sự -> Nhỏ bé, khiêm nhường, gần gũi.-> Ẩn dụ về tâm hồn đằm thắm, mộc mạc, dịu dàng, hiền hậu.- Ai ơi nếm thử mà xem..- Cách xưng hô: ” em”- Em ngọt bùi=>Trong sự khẳng định và tự hào về giá trị của mình có cả nỗi ngậm ngùi,chua xót cho thân phận của người con gái trong xã hội cũ vì giá trị thật của họ không ai biết đến.Tiểu kết Hai bài ca dao là tiếng nói xót xa, ngậm ngùi cho thân phận bị phụ thuộc của người phụ nữ, là tiếng nói ngầm tố cáo xã hội bất công, đồng thời ngầm khẳng định giá trị, phẩm chất của họ.2. Bài 3 : Than thân +yêu thương Trèo lên cây khế nữa ngàyAi làm chua xót lòng này, khế ơi! Mặt Trăng sánh với Mặt TrờiSao Hôm sánh với Sao Mai chằng chằng. Mình ơi! Có nhớ ta chăng?Ta như Sao Vượt chờ trăng giữa trời.- Lời mở đầu “Trèo lên ngày” -> Cách nói đưa đẩy, gợi cảm hứng. “Ai làm chua - Lời than xót lòng này, khế ơi !” =>Lời than tha thiết, thấm thía, xót xa.- Hình ảnh : Mặt trăng, mặt trời, sao Hôm, sao Mai -> nhấn mạnh thực tại cay đắng -> sự lỡ dở không thể hàn gắn. - Câu “Ta như trời” -> khẳng định sự chờ đợi mòn mỏi của nhân vật trữ tình. thể hiện vẻ đẹp tâm hồn (thủy chung).4. Bài 5 : Yêu thương Ước gì sông rộng một gang Bắc cầu dải yếm cho chàng sang chơi - Nhân vật trữ tình : cô gái. - Lời nói : “Sông rộng một gang, bắc cầu dải yếm” -> tính chất phóng đại-> hóm hỉnh. - Dải yếm : mềm mại, gần gũi mang hơi ấm con người -> cầu dải yếm không có thực, nó được dệt nên bằng ước mơ táo bạo của con người. => Ước muốn được gần nhau, thể hiện tình cảm rất táo bạo nhưng cũng rất đằm thắm và đầy nữ tính“Gần đây mà chẳng sang chơiĐể em ngắt ngọn mồng tơi bắc cầu” “Hai ta cách một con sôngMuốn sang anh ngả cành hồng cho sang”“Cách nhau có một con sôngMuốn sang anh bẻ cành trầm cho sang”Khăn thương nhớ ai,Khăn rơi xuống đất.Khăn thương nhớ ai,Khăn vắt lên vai.Khăn thương nhớ ai,Khăn chùi nước mắt.Đèn thương nhớ ai,Mà đèn không tắt.Mắt thương nhớ ai,Mắt ngủ không yên.Đêm qua em những lo phiềnLo vì một nỗi không yên một bề 2.Bài 4 Bài số 4 Khăn thương nhớ ai,Khăn rơi xuống đất.Khăn thương nhớ ai,Khăn vắt lên vai.Khăn thương nhớ ai,Khăn chùi nước mắt.Đèn thương nhớ ai,Mà đèn không tắt.Mắt thương nhớ ai,Mắt ngủ không yên.Đêm qua em những lo phiềnLo vì một nỗi không yên một bề Nhân vật trữ tình trong bài ca dao là ai? Nhân vật đang ở tâm trạng ra sao?thương nhớ aithương nhớ aithương nhớ aithương nhớ aithương nhớ aiemPhát hiện những hình ảnh cụ thể biểu hiện tâm trạng?KhănĐènMắtKhănKhănKhănKhănKhănđènMắt- Nhân vật trữ tình: cô gái.- Tâm trạng: thương nhớ người yêu. Hình ảnh biểu hiện tâm trạng: + Khăn + Đèn + MắtKhăn thương nhớ ai,Khăn rơi xuống đất.Khăn thương nhớ ai,Khăn vắt lên vai.Khăn thương nhớ ai,Khăn chùi nước mắt.Vì sao “khăn” được hỏi đầu tiên và hỏi nhiều nhất?- 6 dòng đầu:+ Khăn: vật trao duyêngần gũi thân thiết với người con gái.+ “Khăn thương nhớ ai” => nhân hoá, khăn cũng mang nỗi niềm nhớ thương.Phát hiện những biện pháp nghệ thuật miêu tả “khăn”?Khăn thương nhớ ai,Khăn rơi xuống đất.Khăn thương nhớ ai,Khăn vắt lên vai.Khăn thương nhớ ai,Khăn chùi nước mắt.+ Lối thơ vắt dòng, điệp từ “khăn”, điệp ngữ “khăn thương nhớ ai”=> Nỗi nhớ thương da diết, triền miên.Khăn thương nhớ ai,Khăn rơi xuống đất.Khăn thương nhớ ai,Khăn vắt lên vai.Khăn thương nhớ ai,Khăn chùi nước mắt.Chiếc khănhiện ra ở những trạng thái nào?+ Khăn: rơi xuống đất vắt lên vai => trạng thái bồn chồn không yên của con người trong nỗi nhớ. chùi nước mắt => Nỗi nhớ lan toả vào không gian. rơi vắt xuống lênĐèn thương nhớ aiMà đèn không tắtMắt thương nhớ aiMắt ngủ không yên- 4 dòng tiếp:+ “Đèn thương nhớ ai”=> Nhân hoá: nỗi nhớ được đo theo chiều thời gian. + “Đèn không tắt” => trạng thái thao thức khôn nguôi.Đèn thương nhớ aiMà đèn không tắtMắt thương nhớ aiMắt ngủ không yên+ “Mắt thương nhớ ai”=> Cô gái hỏi trực tiếp lòng mình.=> Hình ảnh con người trằn trọc thâu đêm với niềm nhớ nhung khắc khoải.=>Nỗi nhớ thương mãnh liệt, sâu sắc mà được bộc lộ thật kín đáo, ý nhị. Khăn thương nhớ ai,Khăn rơi xuống đất.Khăn thương nhớ ai,Khăn vắt lên vai.Khăn thương nhớ ai,Khăn chùi nước mắt.Đèn thương nhớ ai,Mà đèn không tắt.Mắt thương nhớ ai,Mắt ngủ không yên. Đêm qua em những lo phiềnLo vì một nỗi không yên một bềlo phiềnLo không yênCô gái trăn trở vì điều gì? - 2 dòng cuối: Nỗi lo âu về sự bấp bênh của duyên phận. => Bài ca dao là tiếng nói của một trái tim yêu mãnh liệt tha thiết và khát khao một tình yêu thuỷ chung, bền chặt.Câu hỏi: Dòng nào nêu đúng vẻ đẹp tình yêucủa nhân vật trữ tình trong bài ca dao “Khăn thương nhớ ai..”?Tình yêu gắn với sự độ lượng, vị thaB. Tình yêu gắn với khát vọng vượt lên sự ràng buộc của lễ giáo phong kiến.C. Tình cảm sâu sắc được thể hiện qua cách nói trau chuốt, bóng bẩy.D. Tình yêu nồng nàn, cháy bỏng nhưng cách biểu hiện rất kín đáo, tế nhị.DMuối ba năm muối đang còn mặn Gừng chín tháng gừng hãy còn cayĐôi ta nghĩa nặng tình dày Có xa nhau đi nữa ba vạn sáu ngàn ngày mới xaBài ca dao thể hiện nội dung gì?Câu hỏi: Hình ảnh “gừng cay- muối mặn” thể hiện điều gì?Tình cảm lứa đôi B. Tình cảm gia đìnhC. Tình cảm vợ chồngD. Tình cảm cha mẹ với con cái.CMuối ba năm muối đang còn mặn Gừng chín tháng gừng hãy còn cayĐôi ta nghĩa nặng tình dày Có xa nhau đi nữa ba vạn sáu ngàn ngày mới xa=> Bài ca dao diễn tả tình nghĩa vợ chồng thủy chung của người bình dân.Tình nghĩa vợ chồng được diễn tả qua hình ảnh nào?Vì sao khi nói đến tình nghĩa của con người, ca dao lại dùng hình ảnh muối-gừng?Muối ba năm muối đang còn mặn Gừng chín tháng gừng hãy còn cayĐôi ta nghĩa nặng tình dày Có xa nhau đi nữa ba vạn sáu ngàn ngày mới xa- Tình nghĩa vợ chồng được diễn tả qua cặp hình ảnh “muối – gừng”.- “Muối – gừng” vừa là gia vị trong bữa ăn hàng ngày, vừa là những vị thuốc.=> biểu tượng cho hương vị của tình người, cho nghĩa tình thủy chung son sắt.Phân tích cách diễn đạt độc đáo của câu thơ cuối?Đôi ta nghĩa nặng tình dàyCó xa nhau đi nữa ba vạn sáu ngàn ngày mới xaĐôi ta nghĩa nặng tình dàyCó xa nhau đi nữa ba vạn sáu ngàn ngày mới xa- Cách nói có ý vị đặc sắc: ba vạn sáu ngàn ngày là một trăm năm- tức một đời người.=> Ba vạn sáu ngàn ngày mới xa nghĩa là không bao giờ xa cách.