Giáo án Lịch sử Lớp 10 - Bài 21: Những biến đổi của nhà nước phong kiến trong các thế kỷ XVI – XVIII - Đinh Thị Lệ

Họ tên sinh viên: Đinh Thị Lệ
Trường thực tập: Trường Trung học phổ thông Trần Hưng Đạo, Hà Đông
Giáo viên hướng dẫn thực tập giảng dạy môn lịch sử: Cô Phạm Thị Tuyết Giang
Trường THPT Trần Hưng Đạo – Hà Đông
 Phường Phú Lãm – Quận Hà Đông – Thành phố Hà Nội
Email: c3tranhungdao@hanoiedu.vn
Chương III: VIỆT NAM TỪ THẾ KỈ XVI ĐẾN THẾ KỈ XVIII
BÀI 21: NHỮNG BIẾN ĐỔI CỦA NHÀ NƯỚC PHONG KIẾN TRONG CÁC THẾ KỶ XVI – XVIII
I, MỤC TIÊU
Sau khi học xong bài này, học sinh sẽ: 
1, Kiến thức 
Hiểu được sự sụp đổ của triều đình nhà Lê đã dẫn đến sự phát triển của các thế lực phong kiến.
Trình bày được sư ra đời của nhà Mạc ra đời và các chính sách để ổn định đất nước của nhà Mạc trong khoảng thời gian nhất định.
 Trình bày được các cuộc chiến tranh phong kiến diễn ra trong thế kỷ XVI – XVIII đã dẫn đến sự chia cắt đất nước.
2, Thái độ, tư tưởng
Bồi dưỡng tinh thần dân tộc.
Nâng cao tinh thần yêu nước, trách nhiệm đối với việc bảo vệ và duy trì sự thống nhất đất nước và toàn vẹn lãnh thổ.
3, Kĩ năng
Rèn kỹ năng phân tích, tổng hợp vấn đề.
Kỹ năng tổng hợp, so sánh các sự kiện, hiện tượng lịch sử.
Rèn kĩ năng liên hệ thực tế.
4, Định hướng phát triển năng lực
Năng lực chung: năng lực tư duy logic, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo, năng lực hợp tác làm việc nhóm, năng lực ngôn ngữ, năng lực giao tiếp.
 Năng lực chuyên biệt: Năng lực tái hiện lại quá khứ; Năng lực phân tích, 
II, CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH
1, Giáo viên
Giáo án, PPT bài giảng.
Sách giáo khoa.
Sưu tầm một số tranh ảnh, lược đồ liên quan đến bài học
2, Học sinh
Sách giáo khoa, vở ghi.
Đọc trước nội dung bài trước khi đến lớp
III, TIẾN TRÌNH DẠY - HỌC
3.1. Ổn định tổ chức lớp
3.2. Hoạt động dạy – học
HOẠT ĐỘNG 1: HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG (3 PHÚT)
Mục tiêu: Thu hút sự chú ý, đặt ra nhiệm vụ nhận thức cho học sinh, giúp học sinh củng cố kiến thức trong các bài học trước đó và tiếp cận kiến thức bài học mới dễ dàng hơn.
Phương pháp: GV xây dựng timeline các mốc thời gian đánh dấu sự tồn tại của các triều đại phong kiến Việt Nam từ thế kỉ X-XV và thế kỉ XVI-XVIII, giáo viên cung cấp thời gian và yêu cầu học sinh điền các triều đại tương ứng với các mốc thời gian đó.
HS: lắng nghe và trả lời dưới hướng dẫn của giáo viên.
Dự kiến sản phẩm: HS kể được một số triều đại dựa vào kiến thức đã học và hiểu biết của bản thân.
GV nhận xét, dẫn dắt vào bài mới: Ở chương II, chúng ta đã tìm hiểu về các triều đại phong kiến Việt Nam từ TK X – XV, qua đó thấy được quá trình hình thành, phát triển của nhà nước phong kiến và những thành tựu kinh tế, văn hóa của nhân dân Đại Việt. Từ đầu thế kỷ XVI, cuộc khủng hoảng xã hội đã làm sụp đổ nhà Lê sơ, kể từ đó nhà nước phong kiến Đại Việt có những biến đổi lớn. Để hiểu được những biến đổi của nhà nước phong kiến trong các thế kỷ XVI – XVIII, chúng ta cùng tìm hiểu bài 21.
Hoạt động dạy – học của thầy và trò
Nội dung kiến thức cần đạt
HOẠT ĐỘNG 2: HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI
Hoạt động 2.1. Tìm hiểu về sự sụp đổ của triều Lê Sơ. Nhà Mạc được thành lập
Mục tiêu:
-Trình bày được nguyên nhân sụp đổ của nhà Lê Sơ và sự hình thành của nhà Mạc.
-Trình bày được các chính sách của Mạc Đăng Dung sau khi lên ngôi để ổn định tình hình đất nước.
Phương pháp: trao đổi – đàm thoại, phát vấn, sử dụng công nghệ thông tin.
Phát triển năng lực: năng lực giải quyết vấn đề, phân tích, liên hệ quá khứ.
1. Tìm hiểu về sự sụp đổ của triều Lê Sơ. Nhà Mạc được thành lập
- GV nhắc lại: Triều đại nhà Lê sơ được đánh giá là một triều đại thịnh trị trong lịch sử phong kiến Việt Nam:
+ Bộ máy nhà nước hoàn chỉnh.
+Giáo dục thi cử đạt đến giai đoạn cực thịnh của giáo dục thi cử phong kiến. Phan Huy Chú nhận xét: “Giáo dục các thời, thịnh nhất là thời Hồng Đức ”
+ Kinh tế được khôi phục và phát triển, kinh đô Thăng Long thực sự là đô thị sầm uất, song đầu thế kỷ XVI nhà Lê sơ lâm vào khủng hoảng, suy sụp.
- GV hỏi: Tại sao thế kỷ XVI, nhà Lê sơ suy yếu? Biểu hiện của sự suy yếu đó?
- HS trả lời.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận về biểu hiện suy thoái của nhà Lê sơ: Vua, quan chỉ lo ăn chơi sa đọa không quan tâm đến triều chính và nhân dân. Địa chủ ra sức chiếm đoạt ruộng đất, bóc lột nông dân.
- GV trình bày tiếp: Trong bối cảnh nhà Lê suy yếu, bất lực, Mạc Đăng Dung đã phế truất vua Lê và thành lập triều Mạc.
- GV nhấn mạnh: Đây là sự thay thế tất yếu và hợp quy luật để HS có đánh giá đúng về triều Mạc và Mạc Đăng Dung.
- GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Sau khi nhà Mạc lên cầm quyền đã thi hành những chính sách gì?
- HS trả lời, GV bổ sung, kết luận.
- GV giảng thêm: Ở thời Lê, phép quân điền đã làm sở hữu tư nhân về ruộng đất tăng. Ruộng đất công làng xã ít. Đến thời nhà Mạc đã cố gắng giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân, tạo điều kiện cho nông nghiệp phát triển.
- GV kết luận về tác dụng của những chính sách của nhà Mạc.
- GV hỏi: Trong thời gian cầm quyền, nhà Mạc gặp khó khăn gì?
- HS trả lời.
- GV bổ sung, nêu rõ khó khăn của nhà Mạc và lý giải tại sao nhà Mạc bị cô lập.
I. SỰ SỤP ĐỔ CỦA TRIỀU LÊ SƠ. NHÀ MẠC ĐƯỢC THÀNH LẬP
- Đầu thế kỷ XVI, nhà Lê sơ lâm vào khủng hoảng suy yếu.
+ Các thế lực phong kiến nổi dậy tranh giành quyền lực. Mạnh nhất là thế lực Mạc Đăng Dung.
+ Phong trào đấu tranh của nhân dân bùng nổ ở nhiều nơi.
- Năm 1527, Mạc Đăng Dung phế truất vua Lê lập triều Mạc.
- Chính sách của nhà Mạc:
+ Xây dựng chính quyển theo mô hình cũ của nhà Lê.
+ Tổ chức thi cử đều đặn.
+ Xây dựng quân đội mạnh.
+ Giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân.
® Những chính sách của nhà Mạc bước đầu ổn định lại đất nước.
- Do sự chống đối của cựu thần nhà Lê và do chính sách cắt đất, thần phục nhà Minh ® nhân dân phản đối. Nhà Mạc bị cô lập.
Hoạt động 2.2. Tìm hiểu về tình hình đất nước trong bối cảnh bị chia cắt
Mục tiêu: 
+ Hiểu được nguyên nhân vì sao có sự chia cắt đất nước trong quãng thời gian thế kỉ XVI-XVIII
+ Trinh bày được nguyên nhân, diễn biến và kết quả của các cuộc tranh giành quyền lực giữa Nam – Bắc Triều và chiến tranh Trịnh – Nguyễn
Phương pháp: sử dụng đồ dùng trực quan, vấn đáp, trao đổi – đàm thoại.
Phát triển năng lực: năng lực tư duy logic, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tái hiện kiến thức lịch sử.
Tìm hiểu về tình hình đất nước trong bối cảnh bị chia cắt
- GV giảng giải: Nhà Mạc ra đời trong bối cảnh chiến tranh phong kiến bùng nổ. Tuy bước đầu có góp phần ổn định lại xã hội nhưng lại trở thành nguyên cớ gây nên chiến tranh: chiến tranh Nam- Bắc triều.
-GS yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được nguyên nhân của cuộc chiến tranh Nam - Bắc triều, kết quả.
- GV giải thích thêm: Bộ phận cựu thần nhà Lê gắn bó với sự nghiệp giải phóng đất nước của cha ông, không chấp nhận nền thống trị của nhà Mạc, không phục họ Mạc ở chỗ Mạc Đăng Dung không xuất thân từ dòng dõi quý tộc ® Vì vậy, đã nổi lên ở Thanh Hóa – quê hương của nhà Lê để chống lại nhà Mạc ® Chiến tranh Nam - Bắc triều.
* Hoạt động 3: Tìm hiểu chiến tranh Trịnh - Nguyễn.
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được nguyên nhân dẫn đến cuộc chiến tranh Trịnh - Nguyễn và hậu quả của nó.
- HS theo dõi SGK phát biểu.
- GV bổ sung, kết luận về nguyên nhân dẫn đến chiến tranh Trịnh - Nguyễn.
- GV chốt ý: Như vậy, Đại Việt bị chia làm hai phần do hai thế lực phong kiến cát cứ. GV sử dụng bản đồ để chỉ cho HS quan sát.
Mục 3,4 giảm tải: GV hướng dẫn HS tự học để thấy được những nét chính về bộ máy nhà nước phong kiến Đàng Ngoài và Đàng Trong.
II. ĐẤT NƯỚC BỊ CHIA CẮT
* Chiến tranh Nam - Bắc triều.
- Cựu thần nhà Lê, đứng đầu là Nguyễn Kim đã quy tụ lực lượng chống Mạc “phù Lê diệt Mạc” ® Thành lập chính quyền ở Thanh Hóa gọi là Nam triều, đối đầu với nhà Mạc ở Thăng Long - Bắc triều.
- Từ năm 1545 – 1592 diễn ra cuộc chiến tranh Nam - Bắc triều ® nhà Mạc bị lật đổ, đất nước thống nhất.
* Chiến tranh Trịnh - Nguyễn:
- Sau khi lật đổ nhà Mạc, vua Lê tuy còn nhưng quyền lực nằm trong tay họ Trịnh.
- Ở Thuận Hóa: Họ Nguyễn cát cứ xây dựng chính quyền riêng.
- Năm 1627, họ Trịnh đem quân đánh họ Nguyễn, chiến tranh Trịnh - Nguyễn bùng nổ.
- Kết quả: Năm 1672, hai bên giảng hòa, lấy sông Giang làm giới tuyến. Đất nước bị chia cắt làm hai phần: Đàng Ngoài và Đàng Trong.
3. Nhà nước phong kiến Đàng Ngoài
( giảm tải)
4.Nhà nước phong kiến Đàng Trong
( giảm tải)
HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP – CỦNG CỐ (3 PHÚT)
GV khái quát về sự sụp đổ của triều Lê sơ và sự thành lập nhà Mạc, nguyên nhân và tình trạng chia cắt đất nước.
HOẠT ĐỘNG 4: VẬN DỤNG – MỞ RỘNG(2 PHÚT)
GV tổ chức trò chơi mở ô chữ, nhằm củng cố kiến thức cho học sinh và tạo không khí vui vẻ cho lớp học.
Cho học sinh xem phim tư liệu về quá trình chia cắt đất nước trong giai đoạn này, thông qua đó giáo dục tinh thần dân tôc cho mỗi cá nhân học sinh.